Sáng kiến kinh nghiệm Ứng dụng mô hình lớp học đảo ngược vào dạy học Chuyên đề Trái Đất và bầu trời Vật lí lớp 10 bộ sách Cánh diều

2.3.2. Các bước HS tham gia học tập chuyên đề “Trái Đất và bầu trời” ứng dụng 
mô hình lớp học đảo ngược .............................................................................. 41 
2.4. Giải pháp ứng dụng mô hình dạy học đảo ngược trong dạy học chuyên đề 
vật lý ................................................................................................................ 44 
2.4.1. Động cơ hóa hoạt động học tập của học sinh. ......................................... 44 
2.4.2. Hướng dẫn HS chọn lọc tư liệu, tình huống liên quan đến nội dung bài học 
qua các kênh thông tin đại chúng hoặc qua thực tế đời sống phù hợp với môn 
học. .................................................................................................................. 45 
2.4.3. Tổ chức cho HS làm việc theo nhóm kết hợp với thảo luận lớp. ............. 45 
2.4.4. Xây dựng ý thức tự học trong quá trình ứng dụng mô hình đảo ngược ... 45 
CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ...................................................... 45 
3.1. Mục đích thực nghiệm ............................................................................... 45 
3.2. Đối tượng thực nghiệm .............................................................................. 46 
3.3. Nội dung thực nghiệm ............................................................................... 46 
3.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm ..................................................... 46 
3.4.1. Đánh giá định tính: Đánh giá kết quả phiếu học tập HS tại lớp TN ........ 46 
3.4.2. Đánh giá định lượng ............................................................................... 47 
CHƯƠNG 4: ĐÁNH GIÁ TÍNH CẤP THIẾT VÀ KHẢ THI CỦA ĐỀ TÀI ....... 49 
PHẦN III: KẾT LUẬN ........................................................................................ 56 
TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 57 
PHỤ LỤC ................................................................................................................... 
 PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 
1. Lý do chọn đề tài 
 Ngày 04/11/2013 tại Hội nghị lần thứ 8, Ban Chấp hành Trung ương khóa XI 
đã ban hành Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục. 
Nghị quyết chỉ rõ: “Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo 
nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị 
kiế n thứ c sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi 
với hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kế t hợp với giáo dục gia 
đình và giá o dục xã hội.”; “...Đối với giáo dục phổ thông, tập trung phát triển trí 
tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng 
năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho HS. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn 
diện, chú trọng trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại 
ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. 
Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời”. Muốn thực 
hiện được những mục tiêu trên nhà giáo dục cần phải tìm tòi, nghiên cứu và đề 
xuất áp dụng những phương pháp mới nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, khả 
năng tự học của HS. 
 Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT ban hành Chương trình giáo dục phổ thông 
mới đã cụ thể hóa mục tiêu giáo dục phổ thông nhấn mạnh việc đổi mới phương 
pháp dạy học (PPDH) theo định hướng phát huy tính tích cực nhận thức của học 
sinh (HS) và trọng tâm là hình thành, phát triển năng lực tự học. Năng lực tự học là 
khả năng huy động, tổng hợp kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính tâm lí cá nhân 
như hứng thú, niềm tin, ý chí để thực hiện thành công việc vận dụng tri thức đã học 
để giải quyết được các vấn đề thực tiễn. 
 Vật lí là môn thuộc nhóm khoa học tự nhiên được HS lựa chọn theo định 
hướng nghề nghiệp, sở thích và năng lực của bản thân, với đặc thù là bộ môn khoa 
học thực nghiệm, có nhiều kiến thức liên quan đến thực tiễn. Để đáp ứng được mục 
tiêu chung và mục tiêu đặc thù của môn học cần sử dụng phương pháp dạy học tích 
cực, lấy HS làm trung tâm nhằm tích cực hóa hoạt động học tập và phát triển tính 
sáng tạo của người học. Người học chủ động, tích cực tham gia vào quá trình khám 
phá, vận dụng kiến thức để lĩnh hội nội dung bài học, tạo điều kiện cho HS phát 
triển tối đa khả năng học tập, năng lực sáng tạo, giải quyết vấn đề. 
 Vì vậy các trường THPT đã triển khai nhiều phương pháp dạy học mới. Tuy 
nhiên việc thực hiện phương pháp dạy học mới còn mang tính tiếp cận, nên hiệu 
quả chưa cao. Dưới sự tổ chức, hướng dẫn hoạt động học tập của GV cho HS, thì 
phần lớn HS học tập một cách thụ động, chỉ đơn thuần là nhớ máy móc để vận 
dụng kiến thức vào giải bài tập, vào thực tế mà chưa rèn luyện kỹ năng tư duy, rèn 
luyện khả năng tự học tự tổng hợp để lĩnh hội kiến thức từ tài liệu. Vì vậy GV cần 
phải tìm phương pháp dạy học phù hợp cho từng nội dung, chuyên đề tạo hứng thú 
cho HS khám phá kiến thức mới, lĩnh hội, xâu chuỗi kiến thức một cách chủ động 
 1 
3. Nhiệm vụ nghiên cứu 
 - Nghiên cứu cơ sở lý luận về mô hình dạy học lớp học đảo ngược và Cơ sở lý 
luận phát triển năng lực tự học cho HS trong dạy học Vật lý ở trường THPT. 
 - Nghiên cứu chương trình và SGK CĐ Vật lí 10 bộ sách cánh diều, cụ thể 
CĐ: Trái Đất và bầu trời. 
 - Nghiên cứu mục tiêu, phẩm chất, năng lực, cấu trúc, nội dung CĐ “Trái Đất 
và bầu trời” Vật lý 10. 
 - Nghiên cứu các phương pháp và cách thức để ứng dụng mô hình lớp học 
đảo ngược vào dạy học CĐ: “Trái Đất và bầu trời” Vật lý 10. 
 - Thiết kế Kế hoạch bài giảng chyên đề theo định hướng của chương trình 
giáo dục phổ thông 2018. 
 - Phương pháp điều tra, tìm hiểu thực tế. 
 - Quan sát, phân tích, tổng hợp các phiếu điều tra, thăm dò và đánh giá thực 
trạng. 
 - Thực nghiệm sư phạm để kiểm tra, đánh giá tính khả thi và tính hiệu quả của 
đề tài. 
 - Kết luận và đề xuất. 
4. Kế hoạch nghiên cứu 
 TT Thời gian Nội dung công việc Sản phẩm 
 Tháng Tìm hiểu tài liệu, thực trạng và chọn - Bản đề cương chi tiết của 
 1 
 9/2022 đề tài, viết đề cương nghiên cứu. đề tài. 
 - Nghiên cứu lí luận dạy học, PPDH - Tập hợp lý thuyết của đề 
 tích cực của bộ môn. tài. 
 Tháng - Khảo sát thực trạng, tổng hợp số - Xử lý số liệu khảo sát 
 2 
 10/2022 liệu năm trước. được. 
 - Trao đổi với đồng nghiệp và đề - Tổng hợp ý kiến của đồng 
 xuất sáng kiến kinh nghiệm. nghiệp. 
 - Kiểm tra trước thực nghiệm. - Xử lý kết quả trước khi 
 - Áp dụng thực nghiệm trên các lớp thử nghiệm đề tài. 
 10A và lớp 10E trường THPT - Tổng hợp và xử lý kết quả 
 3 
 Tháng 11, Nguyễn Sỹ Sách. thử nghiệm đề tài. 
 12/2022 
 - Viết sơ lược sáng kiến. - Bản thảo sáng kiến. 
 - Xin ý kiến của đồng nghiệp. - Tập hợp đóng góp của 
 đồng nghiệp. 
 Tháng Chỉnh sửa, bổ sung, hoàn thành sáng Sáng kiến kinh nghiệm 
 4 kiến kinh nghiệm. chính thức chấm cấp 
 1, 2 /2023 trường 
 Tháng Hoàn thiện sáng kiến kinh nghiệm Hoàn thành sáng kiến nộp 
 5 
 3/2023 sau khi chấm cấp trường. Sở 
 3 
động hơn trong việc tiếp cận kiến thức, rèn cho mình được nhiều kỹ năng; GV 
dành được nhiều thời gian trên lớp học (khi giảng dạy theo thời gian thực) để trao 
đổi, kiểm tra, nắm bắt tình hình học tập của HS cũng như có điều kiện để khai 
thác, mở rộng vấn đề cần nghiên cứu đồng thời là cơ hội rất tốt để GV giúp HS 
học bồi dưỡng năng lực tự học của mình với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin. 
1.1.3. Những thuận lợi trong dạy học theo mô hình lớp học đảo ngược. 
 - HS có nhiều quyền kiểm soát hơn 
 Trong phương pháp dạy học lấy HS làm trung tâm, thì đó chính là điều kiện 
để HS có thể phát triển năng lực vốn có của mình và kiểm soát việc học của bản 
thân tốt hơn. Bằng cách giao các nhiệm vụ cụ thể về nhà, HS có thể tự do điều phối 
các công việc và học tập theo tốc độ riêng của mỗi người, nghiên cứu lại các câu 
hỏi cần lời giải đáp và sử dụng các vấn đề cần quan tâm để làm chất liệu thảo luận 
với GV, bạn bè trong lớp. 
 - Khuyến khích việc học tập, lấy HS làm trung tâm và cộng tác 
 Lớp học đảo ngược có đặc trưng là dành nhiều thời gian để HS có thể làm chủ 
các kỹ năng, thông qua các dự án và công tác thảo luận. 
 Điểm mạnh của việc này là nó khuyến khích HS cùng nhau dạy và học các 
khái niệm, dưới sự dẫn dắt bài học của GV. Thông qua việc làm chủ quá trình học 
tập của bản thân, họ có thể sở hữu những kiến thức đã đạt được chứ không chỉ học 
thuộc lòng một dạng kiến thức suông, từ đó, tạo sự tự tin với những kiến thức đã 
tiếp tục. 
 - Những bài học và nội dung dễ dàng để tiếp cận hơn. 
 Khi tiếp cận công nghệ, HS sẽ dễ dàng tiếp cận với các nội dung bài học mà 
không cần phải lo sợ bỏ lỡ các buổi học như các phương pháp học tập truyền thống. 
 Nhờ các video bài giảng có sẵn, HS nghỉ học vì các lý do bất khả kháng như 
đau ốm, tham gia các hoạt động thể thao, đi chơi hoặc các trường hợp khẩn cấp 
khác, có thể nhanh chóng bắt kịp tiến độ học tập. Điều này cũng đồng thời tạo 
điều kiện để GV linh hoạt hơn trong việc điểm danh HS. 
 - Tạo điều kiện cho phụ huynh biết tình hình trong lớp học 
 Khác với các lớp học theo phương pháp giảng dạy truyền thống, lớp học đảo 
ngược cho phép phụ huynh có thể truy cập và xem các video bài giảng của HS bất 
cứ khi nào. Điều này giúp phụ huynh có thể hỗ trợ việc học của con em mình được 
tốt hơn, đồng thời giúp phụ huynh có cái nhìn sâu hơn về chất lượng giảng dạy tại 
cơ sở mà con họ đang được tiếp nhận. 
 - Cải thiện việc học trở nên hiệu quả hơn 
 Nếu được thực hiện đúng cách, trong một lớp học đảo ngược, HS sẽ có nhiều 
thời gian tận hưởng việc học hơn, hoặc là được vui chơi hoặc thực hành nhiều hơn. 
 5 
 - Với nhu cầu “học để thi” thì hiệu quả chưa cao 
 Lớp học đảo ngược không “dạy để thi” - đây là một thực tế mà chúng ta phải 
thừa nhận. Nó không tuân thủ theo mô hình dạy học nhằm cải thiện và nâng cao 
điểm số. Tuy nhiên, rõ ràng trong quy trình giáo dục của nước ta hiện tại, GV và 
HS vẫn phải dành thời gian chuẩn bị cho các kỳ kiểm tra, điều đó làm gián đoạn 
quy trình của lớp học đảo ngược. 
 - Thời gian ngồi trước màn hình nhiều. 
 Nếu GV sử dụng mô hình lớp học theo lớp học đảo ngược nhiều, HS sẽ bị 
buộc phải dành hàng giờ ngồi trước máy tính để xem các bài giảng. Điều này sẽ 
ảnh hưởng không tốt đến quá trình học tập của HS, và điều này rõ ràng hoàn toàn 
có cơ sở: HS sẽ dễ sa vào việc lạm dụng các thiết bị điện tử, dẫn đến việc sao 
nhãng trong lớp học, dễ mất thông tin, (do virus, trộm). Học trên mạng cũng dễ 
bị gián đoạn tập trung bởi tin báo trên các trang mạng xã hội khi đang học. Nhiều 
HS mất dần sự sáng tạo do ỷ lại vào những thứ đã có sẵn trên nền tảng internet 
rộng lớn, dẫn đến hiện tượng đạo văn. 
1.2. Cơ sở lý luận phát triển năng lực tự học cho HS trong dạy học Vật lý 
 Quá trình tự học là quá trình lĩnh hộ tri thức một cách độc lập trong đó, người 
học hoàn toàn chịu trách nhiệm các quyết định liên quan đến việc học tập của mình 
và việc thực hiện các quyết định đó thông qua việc xác định mục tiêu, nội dung, 
lựa chọn hỗ trợ từ ngoại cảnh, phương pháp học tập và tự quản lí, đánh giá quá 
trình và kết quả học tập. Như vậy năng lực tự học có thể hiểu là khả năng vận dụng 
quá trình tự học hiệu quả của người học. Cụ thể quá trình tự học gồm các bước 
sau: 
 1. Xác định mục tiêu, động lực học tập. 
 2. Lựa chọn các nguồn hộ trợ ngoại cảnh (Internet, tài liệu, thầy cô giáo, bạn 
bè...) 
 3. Xây dựng phương pháp kế hoạch học tập phù hợp với cá nhân. 
 4. Quản lí và đánh giá quá trình cùng kết quả đạt được. 
 5. Xây dựng môi trường thực hành tri thức. 
 Rèn luyện năng lực tự học là phương pháp tốt nhất để tạo động lực mạnh mẽ 
cho quá trình học tập. Năng lực tự học tạo ra cho người học hứng thú tìm tòi, nghiên 
cứu những tri thức. Có hứng thú người học mới xây dựng được tính tự giác. Qua đó, 
tự học góp phần định hướng và phát triển cho tính độc lập học tập suốt đời. 
 Rèn luyện năng lực tự học trong học tập Vật Lý giúp HS hình thành được các 
năng lực cụ thể sau: năng lực hiểu vấn đề; năng lực tìm được giải pháp và thực 
hiện giải pháp trong quá trình học tập; năng lực trình bày giải pháp và kết quả; 
năng lực đánh giá giải pháp và kết quả. Từ đó hỗ trợ người học xây dựng thói quen 
độc lập trong suy nghĩ, giải quyết vấn đề khó khăn. Từ đó, giúp họ có được sự tự 
tin trong cuộc sống. Hơn thế, tự học còn thúc đẩy lòng ham học, ham hiểu biết, 
khao khát vươn tới những đỉnh cao khoa học và sống có hoài bão ước mơ. 
 7 
cực”. GV tham gia khảo sát đã biết về dạy học mô hình lớp học đảo ngược, có tài 
liệu và tự nghiên cứu về dạy học mô hình lớp học đảo ngược. Tuy nhiên số lượng 
đã từng tổ chức cho HS học tập theo mô hình lớp học đảo ngược còn rất ít. 
 Năm học 2022-2023 với chương trình mới thì chưa có GV áp dụng mô hình 
lớp học đảo ngược để dạy học CĐHT “Trái Đất và bầu trời”. Mặt khác kiến thức 
của CĐ này nhiều và trừu tượng, nếu dạy theo số tiết quy đinh thì khó có thể làm 
rõ vấn đề để HS hiểu. Trong khi đó nguồn tài liệu trên internet (các video) phục vụ 
học tập CĐ này khá phong phú, đầy đủ, dễ hiểu và trực quan. GV có thể xây dựng 
bài giảng, xây dựng các PHT, cung cấp nguồn tài liệu để HS tự nghiên cứu ở nhà, 
đến lớp HS sẽ trình bày vấn đề bản thân thu nhận được. Dành thời gian trên lớp để 
GV lắng nghe HS nói, nhận xét bổ sung chốt kiến thức trọng tâm và cho HS vận 
dụng kiến thức học được để làm bài tập và giải thích các hiện tượng thực tế liên 
quan, từ đó HS lĩnh hội kiến thức chủ động và sâu rộng. Với thực trạng điều tra 
trên và phân tích việc học CĐ như vậy chúng tôi đưa ra ý tưởng xây dựng mô hình 
dạy học đảo ngược vào CĐHT “Trái Đất và bầu trời”. Với mong muốm HS có ý 
thức tự học, biết khai thác, nghiên cứu các nguồn tài liệu phục vụ bài học, biết hợp 
tác trong học tập thực hiện nhiệm vụ nhóm, từ đó chiếm lĩnh được tri thức. 
 CHƯƠNG 2: ỨNG DỤNG MÔ HÌNH LỚP HỌC ĐẢO NGƯỢC VÀO DẠY 
HỌC CHUYÊN ĐỀ “TRÁI ĐẤT VÀ BẦU TRỜI” - VẬT LÍ LỚP 10 THPT”. 
2.1. Nguyên tắc xây dựng mô hình lớp học đảo ngược vào dạy học chuyên đề 
học tập môn Vật lí THPT 
 - Chuẩn bị chọn chủ đề có nội dung phù hợp để thực hiện ở lớp học đảo 
ngược. Vạch ra các mục tiêu, nội dung chính của kế hoạch. 
 - Soạn các yêu cầu về nội dung kiến thức, kĩ năng, thái độ cần đạt của bài học, 
chủ đề. 
 - Chuyển, gửi các nội dung đã xây dựng cho HS thông qua các kênh trao đổi 
thảo luận thông tin như nhóm Zalo, nhóm Messenger hoặc padlet hoặc ngay tại lớp 
để đảm bảo rằng tất cả các HS đều được tiếp cận và nghiên cứu trước. 
 - HS sẽ có thời gian để nghiên cứu, thảo luận với nhau về các nội dung mà 
GV đã chuyển trước khi lên lớp. 
 - GV phân công, chia lớp học thành các nhóm từ 5 đến 7 HS, cử nhóm 
trưởng, thư kí từng nhóm. Dưới sự chủ trì của nhóm trưởng, các nhóm sẽ thảo luận 
và hoàn thành các nhiệm vụ mà GV đã đặt ra. 
 - Tiến trình chung việc áp dụng mô hình “Lớp học đảo ngược” trong tổ chức 
dạy học CĐHT môn Vật lí. 
 Hoạt động GV Hoạt động HS Môi trường tương tác 
 - Lựa chọn nội dung, bài - Xem/nghiên cứu Máy tính, mạng Internet, 
Trước 
 dạy thích hợp. bài giảng, tài liệu, hệ thống quản lý lớp học 
giờ lên 
 - Thiết kế bài giảng, video, video ở nhà. MS TEAM 
lớp 
 chia sẻ các tài liệu cho HS - Hoàn thành các (các mục Posts, File, ...). 
 9 
 giải quyết và các mục tiêu đồng vụ học tập (dự án). 
 thời cũng đạt được. 
 - Chuẩn bị các tài liệu hỗ trợ GV - Cùng GV thống nhất các tiêu chí 
 và HS cũng như các điều kiện đánh hoạt động các nhóm (giá dự 
 thực hiện dự án trong thực tế. án). 
2. Thực hiện dự - Theo dõi, hướng dẫn, đánh giá - Phân công nhiệm vụ các thành viên 
án HS trong quá trình thực hiện trong nhóm thực hiện nhiệm vụ học 
- Thu thập thông nhiệm vụ học tập (dự án) tập (dự án) theo đúng kế hoạch. 
tin - Chuẩn bị cơ sở vật chất, tạo - Tiến hành thu thập, xử lý thông tin 
- Thực hiện điều điều kiện thuận lợi cho các em thu được. 
tra thực hiện nhiệm vụ học tập (dự 
- Thảo luận với án). - Xây dựng sản phẩm hoặc bản báo 
thành viên khác - Bước đầu thông qua sản phẩm cáo. 
- Tham vấn GV cuối của các nhóm HS. - Thường xuyên phản hồi, thông báo 
hướng dẫn thông tin cho GV và các nhóm khác. 
3. Kết thúc dự án - Chuẩn bị cơ sở vật chất cho - Chuẩn bị tiến hành giới thiệu sản 
- Tổng hợp các buổi báo cáo dự án. phẩm. 
kết quả - Theo dõi, đánh giá sản phẩm - Tiến hành giới thiệu bài báo cáo 
- Xây dựng sản (dự án) của các nhóm. (sản phẩm). 
phẩm - Tự đánh giá sản phẩm dự án của 
- Trình bày kết nhóm. 
quả - Đánh giá sản phẩm dự án của các 
- Phản ánh lại quá nhóm khác theo tiêu chí đã đưa ra. 
trình học tập 
2.3. Xây dựng kế hoạch bài dạy ứng dụng mô hình lớp học đảo ngược vào dạy 
học chuyên đề “Trái Đất và bầu trời” Vật lí lớp 10 trung học phổ thông. 
2.3.1. Kế hoạch bài dạy chuyên đề “Trái Đất và bầu trời” Vật lí lớp 10 
 Tổng số tiết của CĐHT “Trái Đất và bầu trời” dự kiến dạy trực tiếp 11 tiết 
gồm thứ tự các bài: “Xác định phương hướng”; “Chuyển động nhìn thấy của bầu 
trời” và “Nhật thực, nguyệt thực và thủy trều”. 
 GV căn cứ vào mục tiêu về nội dung, kĩ năng, phẩm chất cần đạt của chuyên 
đề và từng bài trong chuyên đề “Xác định phương hướng”; “Chuyển động nhìn 
thấy của bầu trời” và “Nhật thực, nguyệt thực và thủy trều” để thiết kế các nhiệm 
vụ học tập và định hướng học tập cho HS, thông qua các hình thức tự học có định 
hướng của GV, nhóm trao đổi trực tiếp, trực tuyến từ đó HS chuẩn bị trước bằng 
các sản phẩm là các bài báo cáo, hoàn thành bài tập, video để khi lên lớp, dưới 
sự hướng dẫn của GV, các nhóm sẽ lần lượt báo cáo các sản phẩm của mình. Đồng 
thời GV cũng hướng dẫn HS thảo thuận, đặt câu hỏi về các sản phẩm học tập lẫn 
nhau. Cuối cùng, GV sẽ hệ thống, chính xác hoá các kiến thức và giao nhiệm vụ 
luyện tập vận dụng sau giờ học. Dưới đây là kế hoạch ba bài học trong chuyên đề 
“Trái Đất và bầu trời” Vật lí lớp 10 trung học phổ thông bộ sách Cánh Diều. 
 11