Sáng kiến kinh nghiệm Tổ chức dạy học phân hóa chủ đề “Một số nền văn minh trên đất nước Việt Nam (trước năm 1858)”, Chương trình 2018 ở trường THPT chuyên Phan Bội Châu (Nghệ An)

 Năm học: 2022-2023 
 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN 
 TRƯỜNG THPT CHUYÊN PHAN BỘI CHÂU 
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
 Đề tài: 
 TỔ CHỨC DẠY HỌC PHÂN HÓA CHỦ ĐỀ “MỘT SỐ NỀN 
VĂN MINH TRÊN ĐẤT NƯỚC VIỆT NAM (TRƯỚC NĂM 1858)” 
 CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG 2018 Ở TRƯỜNG 
 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN 
 PHAN BỘI CHÂU (NGHỆ AN) 
 Tên tác giả : NGUYỄN THỊ THƠM 
 Năm học : 2022-2023 
 Tổ : SỬ - ĐỊA - GDCD 
 Số điện thoại : 0988.796.683 
 MỤC LỤC 
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT 
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ ....................................................................................... 1 
1. Lí do chọn đề tài. ................................................................................................ 1 
2. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu. ......................................................................... 2 
2.1. Mục tiêu: ......................................................................................................... 2 
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 2 
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu....................................................................... 3 
4. Phương pháp nghiên cứu. ................................................................................... 3 
5. Tính mới của đề tài. ............................................................................................ 3 
PHẦN II. NỘI DUNG .......................................................................................... 4 
CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÍ LUẬN, CƠ SỞ THỰC TIỄN ....................................... 4 
1. Cơ sở lí luận. ...................................................................................................... 4 
1.1. Quan niệm về dạy học phân hóa. ..................................................................... 4 
1.2. Đặc điểm của dạy học phân hóa trong dạy học lịch sử. .................................... 5 
1.3. Vai trò, ý nghĩa của DHPH trong DHLS ở trường THPT ................................ 6 
2. Cơ sở thực tiễn. .................................................................................................. 7 
2.1. Đặc điểm học sinh lớp 10 trường THPT chuyên Phan Bội Châu. .................... 7 
2.2. Thực tiễn dạy học phân hóa trong dạy học lịch sử ở trường THPT chuyên Phan 
Bội Châu. ............................................................................................................... 9 
CHƯƠNG II. MỘT SỐ BIỆN PHÁP DẠY HỌC PHÂN HÓA CHỦ ĐỀ: 
“MỘT SỐ NỀN VĂN MINH TRÊN ĐẤT NƯỚC VIỆT NAM (TRƯỚC NĂM 
1858) – LỊCH SỬ LỚP 10 (CHƯƠNG TRÌNH GDPT 2018). ......................... 11 
1. Vị trí, mục tiêu và nội dung cơ bản của chủ đề “Một số nền văn minh trên đất 
nước Việt Nam (trước năm 1858)” - Lớp 10 (Chương trình 2018) ....................... 11 
1.1. Vị trí .............................................................................................................. 11 
1.2. Mục tiêu ........................................................................................................ 12 
1.3. Nội dung cơ bản ............................................................................................ 13 
2. Những nguyên tắc và yêu cầu chung trong tổ chức dạy học phân hóa để phát 
triển năng lực nhận thức và tư duy lịch sử cho học sinh ....................................... 16 
2.1. Đảm bảo mục tiêu giáo dục ........................................................................... 16 
 1. Những đóng góp của đề tài ............................................................................... 47 
1.1. Tính mới của đề tài ........................................................................................ 47 
1.2. Tính khoa học ................................................................................................ 47 
1.3. Tính khả thi khi ứng dụng thực tiễn ............................................................... 48 
2. Kiến nghị, đề xuất. ........................................................................................... 48 
1. Về phía nhà quản lí giáo dục. ........................................................................... 48 
2. Về phía GV ...................................................................................................... 49 
3. Về phía HS ....................................................................................................... 49 
TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................. 50 
PHỤ LỤC ............................................................................................................. 1 
 PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 
 1. Lí do chọn đề tài. 
 Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra như vũ bão, thế 
giới chuyển mình từng ngày dẫn đến một tất yếu khách quan chính là sự chuyển 
đổi của nền giáo dục và đào tạo. Việt Nam đang trên hành trình công nghiệp hóa, 
hiện đại hóa đất nước, hòa nhịp cùng sự phát triển chung của nhân loại; chính vì 
thế giáo dục và đào tạo đóng một vai trò vô cùng quan trọng, một chiếc “chìa 
khóa” để mở ra cánh cửa hội nhập quốc tế. Tìm kiếm và phát hiện nhân tài, đào tạo 
nguồn nhân lực chất lượng cao, vừa lao động chuyên môn giỏi vừa có tư duy sáng 
tạo, năng động đáp ứng được nhu cầu của xã hội hiện đại đã trở thành nhiệm vụ 
trọng tâm của đất nước. Nghị quyết 29 năm 2018 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về 
Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo cũng đã nêu rõ nhiệm vụ, giải pháp 
để nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo là “Đa dạng hóa nội dung, tài liệu học 
tập, đáp ứng yêu cầu của các bậc học, các chương trình giáo dục, đào tạo và nhu 
cầu học tập suốt đời của mọi người”. Chính vì thế, lực lượng lao động được đào 
tạo bởi nền giáo dục Việt Nam hiện đại sẽ hướng đến phát triển năng lực, phẩm 
chất của từng cá nhân, thấu hiểu những điểm mạnh của bản thân mình để đóng góp 
vào sự nghiệp dựng xây đất nước. Chiến lược giáo dục Việt Nam giai đoạn 2021 – 
2030, tầm nhìn đến năm 2045 cũng đã chỉ ra mục tiêu tổng quát của nền giáo dục 
chính là “Phát triển toàn diện con người Việt Nam, phát huy tối đa tiềm năng, khả 
năng sáng tạo của mỗi cá nhân, làm nền tảng cho mục tiêu dân giàu, nước mạnh, 
dân chủ, công bằng, văn minh, đất nước phồn vinh và hạnh phúc”. 
 Môn Lịch sử đóng vai trò quan trọng trong nền giáo dục Việt Nam từ quá 
khứ đến hiện tại. Bởi đây chính là tấm gương phản chiếu toàn bộ quá trình dựng 
nước và giữ nước của dân tộc, ghi dấu những chuyển biến quan trọng trong tiến 
trình phát triển của nhân loại, từ đó góp phần giúp người học hình thành thế giới 
quan khoa học, giáo dục tình yêu quê hương, đất nước, đúc kết những bài học kinh 
nghiệm quý báu cho các thế hệ hiện tại và tương lai. Thông qua các cuộc khảo sát 
đã cho thấy, HS ở tất cả các bậc học đều có niềm yêu thích đối với tri thức Lịch sử 
dân tộc và Lịch sử thế giới, tuy nhiên lại chưa có sự đầu tư đầy đủ cho việc học tập 
bộ môn Lịch sử so với một số môn học khác. Điều này xuất phát một phần từ thực 
tiễn dạy và học Lịch sử ở nhà trường phổ thông còn đặt nặng mục tiêu truyền thụ 
kiến thức, nguồn tài liệu học tập chưa đa dạng, phương pháp, hình thức tổ chức 
giảng dạy mang nặng tính truyền thống, đôi khi còn “bỏ quên” nhu cầu học tập và 
năng khiếu của HS. Đổi mới chất lượng dạy học môn Lịch sử luôn là một bài toán 
được cả xã hội và ngành giáo dục quan tâm. Và một cách thức để tìm ra đáp số của 
bài toán đó chính là khơi gợi niềm hứng thú, những thế mạnh tiềm năng của người 
học trong quá trình giảng dạy bộ môn, đáp ứng sự đa dạng năng lực nhận thức, đặc 
điểm trí tuệ của người học. 
 Dạy học phân hóa (DHPH) là một quan điểm dạy học hiện đại mới xuất hiện 
và phổ biến trên thế giới vào cuối thế kỉ XX, đầu thế kỉ XXI. Thực tiễn hiệu quả 
 1 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu. 
 Như tên đề tài, nội dung nghiên cứu là nguyên tắc, quy trình và cách thức tổ 
chức DHPH để trong dạy học chủ đề “Một số nền văn minh trên đất nước Việt 
Nam (trước năm 1858)” - Lớp 10 (Chương trình GDPT môn Lịch sử 2018). 
 Căn cứ vào tình hình thực tiễn, chúng tôi chỉ nghiên cứu vấn đề này trong dạy 
học lịch sử lớp 10 THPT, chủ đề “Một số nền văn minh trên đất nước Việt Nam 
(trước năm 1858)” - Lớp 10 (Chương trình GDPT môn Lịch sử 2018). Các phân 
tích đánh giá chủ yếu dựa trên đối tượng HS lớp 10 trường Trung học phổ thông 
chuyên Phan Bội Châu đang theo học nội dung lịch sử lớp 10 . 
 4. Phương pháp nghiên cứu. 
 Đề tài dựa trên quan điểm phương pháp luận sử học Mácxít, đảm bảo tính 
đúng đắn, khoa học, tính logic, tính hệ thống. 
 Ngoài ra, đề tài còn nghiên cứu lí luận các bộ môn như Tâm lí học, Tâm lí lứa 
tuổi và Tâm lí sư phạm, Giáo dục học, Phương pháp DHLS phục vụ cho những 
nội dung có liên quan của đề tài. 
 Ngoài hai phương pháp chủ yếu là phương pháp lịch sử và phương pháp 
logic, đề tài còn sử dụng một số phương pháp khác, trong đó coi trọng hai phương 
pháp đặc trưng của chuyên ngành là điều tra, khảo sát và thực nghiệm sư phạm. Cụ 
thể là: 
 - Phương pháp sưu tầm, xử lí tài liệu: sưu tầm, xử lí các công trình của các 
nhà Giáo dục học, Tâm lí học có liên quan, sưu tầm các tài liệu về vấn đề tổ chức 
dạy học phân hóa để phát triển năng lực nhận thức và tư duy lịch sử cho HS. 
 - Phương pháp điều tra, khảo sát thực tế: tiến hành khảo sát, điều tra tình hình 
việc tổ chức dạy học phân hóa để phát triển năng lực nhận thức và tư duy lịch sử 
cho học sinh. Việc điều tra, khảo sát được tiến hành thông qua phiếu điều tra, dự 
giờ, phỏng vấn 
 5. Tính mới của đề tài. 
 Đề tài “Tổ chức dạy học phân hóa chủ đề “Một số nền văn minh trên đất 
nước Việt Nam (trước năm 1858)”, Chương trình 2018 trường Trung học phổ 
thông chuyên Phan Bội Châu (Nghệ An) có ý nghĩa trong việc tìm hiểu thực tiễn 
tổ chức dạy học phân hóa ở trường THPT chuyên Phan Bội Châu và một số trường 
hiện tại; thấy được tầm quan trọng của việc tổ chức DHPH trong việc phát triển 
các biểu hiện của năng lực nhận thức và tư duy lịch sử ở học trò; hệ thống một số 
biện pháp tổ chức dạy học phân hóa theo chủ đề tại trường THPT chuyên Phan 
Bội Châu, Nghệ An: 
 - Đề tài đã đề xuất được một số biện pháp nhằm phát huy năng lực của HS 
thông qua tổ chức dạy học phân hóa theo định hướng nghề nghiệp, theo mức độ 
nhận thức. 
 3 Theo Chương trình Giáo dục phổ thông được Bộ Giáo dục và Đào tạo ban 
hành năm 2018, DHPH được giải thích là Dạy học phân hoá: là định hướng dạy 
học phù hợp với các đối tượng HS khác nhau, nhằm phát triển tối đa tiềm năng 
vốn có của mỗi HS dựa vào đặc điểm tâm - sinh lí, khả năng, nhu cầu, hứng thú và 
định hướng nghề nghiệp khác nhau của HS. [6; tr 36]. Trong quá trình tổ chức 
DHPH, giáo viên (GV) sẽ xác định mục tiêu, chuẩn bị kế hoạch bài dạy, xác định 
phương pháp, hình thức tổ chức và phương tiện dạy học đáp ứng nhu cầu, sở 
thích học tập, loại hình trí thông minh, phong cách học tập nổi bật của HS. 
 Trên cơ sở các nghiên cứu trên, chúng tôi đưa ra quan niệm về DHPH như 
sau: DHPH bao gồm tất cả các chiến lược, phương pháp, kĩ thuật, hình thức tổ 
chức dạy học được sử dụng để cá nhân hóa người học, đáp ứng nhu cầu và năng 
lực học tập của người học nhằm mục tiêu thúc đẩy sự tiến bộ, phát triển năng lực 
và phẩm chất của HS”. 
 Xuất phát từ những quan niệm trên, DHPH có thể thực hiện ở 2 cấp độ: 
 DHPH ở cấp vĩ mô (phân hóa ngoài), là sự tổ chức quá trình DH thông qua 
cách tổ chức các loại trường khác nhau cho các đối tượng HS khác nhau, xây dựng 
các chương trình GD khác nhau. 
 DHPH ở cấp vi mô (phân hóa trong), là tổ chức quá trình DH với việc sử 
dụng những biện pháp phân hóa thích hợp trong tiết học của lớp học, cùng một 
chương trình và SGK có tính đến đặc điểm, hoàn cảnh, năng lực, nhu cầu cá 
nhân HS. Hình thức phân hóa này luôn được là cần thiết, đó là nhiệm vụ của GV 
trực tiếp giảng dạy cũng như của tổ chuyên môn và hiệu trưởng nhà trường. Và 
trong đề tài khóa luận này, chúng tôi chỉ đề cập đến việc DHPH ở cấp độ vi mô, áp 
dụng vào một chương trong chương trình giảng dạy Lịch sử ở trường THPT. 
 1.2. Đặc điểm của dạy học phân hóa trong dạy học lịch sử. 
 Thứ nhất là tính chủ động: Quá trình DHPH đặt ra yêu cầu GV phải chủ động 
nghiên cứu nghiên cứu đặc điểm của HS trước khi bắt đầu xây dựng chương trình 
(phân hóa ngoài) chuẩn bị kế hoạch bài dạy (phân hóa trong). Trên cơ sở hiểu HS, 
GV sẽ đến khâu tiếp theo trong việc lựa chọn nội dung giảng dạy phù hợp với khả 
năng nhận thức của HS trên tinh thần thiết kế các đơn vị kiến thức mới, không 
trùng lặp với những điều đã biết của HS và tăng cường mức độ thử thách ở các 
chiều tư duy bậc cao. Về phía người học, HS sẽ được trao quyền chủ động “hiểu 
mình” để lựa chọn các hoạt động học tập (nguồn học liệu nghiên cứu, nhiệm vụ 
cần thực hiện), khám phá thế mạnh tiềm ẩn của bản thân và phát huy thế mạnh đó 
để đạt được sự tiến bộ tự thân. 
 Thứ hai là tính hệ thống: Cộng đồng lớp học luôn thể hiện tính đa sắc bởi 
những mảnh ghép đến từ sự đa dạng về bản sắc trí tuệ, khả năng nhận thức của mỗi 
HS. Chính vì vậy, tiến hành DHPH cần sự kết hợp đa dạng các phương pháp, 
phương tiện dạy học của HS. Hình thức tổ chức dạy học cũng cần được tiến hành 
đa dạng từ cá nhân, theo cặp, theo nhóm để đáp ứng cảm xúc cá nhân, phong cách 
học tập để tối ưu hóa kết quả đầu ra của HS. Tuy nhiên, khi tiến hành đa dạng các 
 5 tượng HS yếu, trung bình. GV sẽ giúp HS hiểu rằng thầy cô luôn đánh giá cao sự 
nỗ lực học tập của các em. Điều đó không chỉ nâng cao tinh thần trách nhiệm của 
HS đối với việc quản lí lớp học hiệu quả mà còn giúp các em phát triển được tính 
độc lập – phẩm chất quan trọng cần hình thành ở người học. 
 Tổ chức phân hóa lớp học trong DHLS sẽ đáp ứng và thúc đẩy niềm đam mê 
bộ môn Lịch sử đối với các thế hệ HS. Các chủ đề, bài học của bộ môn Lịch sử 
luôn là sự kết nối tổng hòa của các đơn vị kiến thức có mối liên hệ với nhau. Khi 
vận dụng DHPH vào trong DHLS, HS sẽ được tiếp cận nội dung học tập mà mình 
yêu thích, say mê, phù hợp với năng lực nhận thức, phong cách học tập. Lịch sử là 
những gì đã diễn ra trong quá khứ, là những cái đã qua nên rất khó kiểm chứng, 
chính vì vậy GV cần vận dụng những PPDH mới để có thể tái tạo lại quá khứ lịch 
sử một cách sinh động nhưng đồng thời cũng phải phù hợp với trình độ của HS. 
 “Phân hóa nhưng không phân biệt” chính là một thách thức rất lớn đối với 
người dạy trong quá trình tổ chức DHPH. Khi tổ chức DHPH, HS sẽ được trao các 
cơ hội bình đẳng dành cho tất cả học sinh, học sinh có năng khiếu và cả học sinh 
trung bình yếu. Tất cả các em sẽ được thấu hiểu, giúp đỡ khi gặp khó khăn và đồng 
hành bởi chính thầy cô để đạt được những mục tiêu của bản thân. Khi nhận được 
sự tôn trọng và động viên bởi chính thầy cô, HS sẽ luôn có niềm tin ở bản thân và 
cố gắng phát huy những giá trị vốn có của bản thân trong quá trình học tập. 
 Trong bối cảnh môn Lịch sử đang trên hành trình tìm về với vị thế xứng đáng 
của mình, DHPH sẽ giúp HS thêm trân trọng những giá trị quá khứ, có ý thức bảo 
tồn những di sản ông cha đã kiến tạo qua các nền văn minh trên đất nước Việt 
Nam, từ đó bồi dưỡng lòng yêu nước, tinh thần tự tôn dân tộc. Tổ chức DHPH 
trong DHLS giúp HS có nhiều cơ hội đưa ra đánh giá, phân tích, bình luận lịch sử 
theo quan điểm và khả năng của mình trong quá trình học. Mặt khác, DHPH yêu 
cầu HS phải dựa vào năng lực và trình độ của mình để giải quyết vấn đề đặt ra, tích 
cực trong mọi hoạt động học tập để chiếm lĩnh nguồn tri thức. 
 2. Cơ sở thực tiễn. 
 2.1. Đặc điểm học sinh lớp 10 trường THPT chuyên Phan Bội Châu. 
 Đối tượng HS THPT (14,15 đến 17,18 tuổi) thuộc thời kì đầu của tuổi thanh 
niên. Ở lứa tuổi này HS có sự trưởng thành đi đôi với tính phức tạp ở hai mặt cơ 
bản: sinh lí và tâm lí. Đây là vấn đề cần nghiên cứu kĩ vì sự phát triển tâm sinh lí của 
HS THPT và sự trưởng thành về nhận thức xã hội đôi khi không đi liền với nhau. 
 Tuổi HS THPT là thời kì sự phát triển thể chất đã bước vào thời kì phát triển 
bình thường, hài hòa, cân đối. Thể trạng cơ thể của HS đã đạt tới mức phát triển 
của người trưởng thành, tuy nhiên chưa được hoàn thiện như người lớn. Trong thời 
đại ngày nay, hoạt động lao động và xã hội ngày càng phức tạp, thời gian học tập 
của các em kéo dài làm cho sự trưởng thành thực sự về mặt xã hội càng đến chậm. 
Nhưng nhìn chung, lứa tuổi HS THPT có một số đặc điểm nổi bật: sự tự ý thức; 
việc bắt đầu hình thành thế giới quan; nhận thức xã hội phát triển. 
 7