Sáng kiến kinh nghiệm Tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học theo định hướng giáo dục STEM chủ đề 6: Trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng ở tế bào, Sinh học Lớp 10, Cách diều

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN 
 TRƢỜNG THPT QUỲNH LƢU 3 
 --------------------------- 
 Đề tài: 
“TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO 
TRONG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG GIÁO DỤC STEM 
 CHỦ ĐỀ 6: TRAO ĐỔI CHẤT VÀ CHUYỂN HÓA 
 NĂNG LƢỢNG Ở TẾ BÀO, SINH HỌC 10 - THPT” 
 Tác giả : Tô Thị Bình 
 Lĩnh vực : SINH HỌC 
 Tổ : Tự nhiên 
 Năm học : 2022-2023 
 Điện thoại : 0363038717 
2.4.1.Mục đích thực nghiệm sƣ phạm .................................................................... 43 
2.4.2. Đối tƣợng thực nghiệm ................................................................................ 43 
2.4.3. Phƣơng pháp thực nghiệm ............................................................................ 43 
2.4.4. Kết quả thực nghiệm .................................................................................... 44 
2.4.4.1.Kết quả các bài kiểm tra giấy thi trực tiếp (phụ lục) ................................... 44 
2.4.4.2. Kết quả các phiếu điều tra ......................................................................... 45 
PHẦN 3: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................. 47 
1. Kết luận .............................................................................................................. 47 
2. Kiến nghị ............................................................................................................ 47 
TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 1 
PHỤ LỤC ................................................................................................................ 1 
 PHẦN 1: ĐẶT VẤN ĐỀ 
1.1. Lí do chọn đề tài 
 Giáo dục STEM đang trở thành một xu hƣớng giáo dục mang tính tất yếu trên 
thế giới. Việt Nam đang chú trọng triển khai giáo dục STEM trong chƣơng trình 
giáo dục phổ thông, giúp học sinh hƣớng tới các hoạt động trải nghiệm và vận 
dụng kiến thức để tạo ra sản phẩm hoặc giải quyết các vấn đề thực tế trong cuộc 
sống. Liên quan đến giáo dục STEM, ngày 4/5/2017, thủ tƣớng chính phủ ban 
hành chỉ thị số 16/CT-TTg về việc tăng cƣờng năng lực tiếp cận cuộc cách mạng 
công nghiệp lần thứ tƣ, trong đó có những giải pháp và nhiệm vụ thúc đẩy giáo dục 
STEM tại Việt Nam. Một trong các giải pháp là: “Thay đổi mạnh mẽ các chính 
sách, nội dung, phƣơng pháp giáo dục và dạy nghề nhằm tạo ra nguồn nhân lực có 
khả năng tiếp nhận các xu thế công nghệ sản xuất mới, trong đó cần tập trung vào 
thúc đẩy đào tạo về khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học (STEM), ngoại ngữ, 
tin học trong chƣơng trình giáo dục phổ thông...”. Chỉ thị cũng giao cho Bộ Giáo 
dục và Đào tạo: “Thúc đẩy triển khai giáo dục về khoa học, công nghệ, kỹ thuật và 
toán học trong chƣơng trình giáo dục phổ thông ngay từ năm học 2017 – 2018. 
Nâng cao năng lực nghiên cứu, giảng dạy trong các cơ sở giáo dục đại học; tăng 
cƣờng giáo dục những kĩ năng, kiến thức cơ bản, tƣ duy sáng tạo, khả năng thích 
nghi với những yêu cầu của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4”. 
 Học thông qua HĐTNST là hoạt động giữ vai trò rất quan trọng trong chƣơng 
trình giáo dục phổ thông mới; giúp các em rèn luyện kỹ năng sống, tính sáng tạo 
trong học tập và sinh hoạt hằng ngày. HĐTNSTgóp phần hình thành, phát triển các 
phẩm chất chủ yếu, năng lực chung và các năng lực đặc thù môn học cho HS; nội 
dung hoạt động đƣợc xây dựng dựa trên các mối quan hệ của cá nhân HS với bản 
thân, với xã hội, với tự nhiên và với nghề nghiệp. 
 Sinh học là môn học kết hợp chặt chẽ giữa lí thuyết và thực nghiệm, là cầu 
nối với các ngành khoa học tự nhiên khác, các môn học khác nhƣ vật lí, hóa học. 
Cùng với vật lí, hóa học, công nghệ, kỷ thuật và toán học thì môn sinh học góp 
phần thúc đẩy giáo dục STEM, một trong những xu hƣớng giáo dục đang đƣợc coi 
trọng ở nhiều quốc gia trên thế giới góp phần hình thành thế giới quan, nhân cách 
toàn diện cho HS. Sinh học đóng vai trò rất quan trọng đối với đời sống, sản xuất, 
góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội. 
 Trong quá trình dạy học hiện nay tôi nhận thấy HS cảm nhận sinh học là môn 
học nặng về kiến thức, khô khan, ít đi sâu tìm hiểu về bản chất của hiện tƣợng và 
sự gắn kết giữa kiến thức sách vở với vấn đề thực tiễn. Dẫn đến HS ít say mê và 
khám phá về môn học. Đặc biệt HS 12 khi tham gia các kì thi THPT quốc gia cảm 
thấy sợ và khó khăn khi gặp những câu hỏi sinh học liên hệ thực tiễn. Lúc này GV 
giảng dạy suy nghĩ trăn trở và tiếp cận với xu thế mới hiện nay thì việc tổ chức 
HĐTNST theo định hƣớng giáo dục STEM là cần thiết. HS rất hứng thú trải 
nghiệm, khám phá, hăng say vận dụng kiến thức các môn học để tạo ra các sản 
 1 
các HĐTNST đã xây dựng trong chủ đề. Phân tích kết quả thực nghiệm thu đƣợc để 
đánh giá chất lƣợng kiến thức của HS. Nêu đƣợc các kết luận về ý nghĩa khoa học và 
thực tiễn của đề tài. Kết luận và đề xuất. 
1.4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu 
 -Dạy học trải nghiệm theo định hƣớng giáo dục STEM chủ đề 6: Trao đổi 
chất và chuyển hóa năng lƣợng ở tế bào, Sinh học 10-THPT 
 - Học sinh THPT 
 - Giáo viên giảng dạy Sinh học ở THPT 
1.5. Phƣơng pháp nghiên cứu 
 - Nghiên cứu cơ sở lí luận của phƣơng pháp dạy học TNST, nghiên cứu tài 
liệu, sách giáo khoa, sách tham khảo có liên quan. 
 - Khảo sát thực trạng ở trƣờng phổ thông, các phƣơng pháp hỗ trợ, thăm dò ý 
kiến GV, HS 
 - Thực nghiệm sƣ phạm và xử lý kết quả thực nghiệm sƣ phạm. 
1.6. Kế hoạch nghiên cứu 
 STT Thời gian Nội dung công việc Sản phẩm 
 Tìm hiểu tài liệu, thực trạng và - Bản đề cƣơng chi tiết của 
 Tháng 
 1 chọn đề tài, viết đề cƣơng đề tài. 
 5/2022 
 nghiên cứu. 
 - Nghiên cứu lí luận dạy học, - Tập hợp lý thuyết của đề 
 PPDH tích cực của bộ môn. tài. 
 Tháng - Khảo sát thực trạng, tổng hợp - Xử lý số liệu khảo sát 
 2 
 6,7,8/2022 số liệu năm trƣớc. đƣợc. 
 - Trao đổi với đồng nghiệp và - Tổng hợp ý kiến của 
 đề xuất sáng kiến kinh nghiệm. đồng nghiệp. 
 - Xử lý kết quả trƣớc khi 
 Tháng - Kiểm tra trƣớc thực nghiệm. 
 3 thử nghiệm đề tài. 
 9,10/2022 
 - Tổng hợp và xử lý kết 
 - Viết sơ lƣợc sáng kiến. 
 quả thử nghiệm đề tài. 
 Tháng - Xin ý kiến của đồng nghiệp. 
 4 - Bản thảo sáng kiến. 
 11,12/2022 -Thử nghiệm trên các lớp 
 - Tập hợp đóng góp của 
 10B1, 10D2, 10D5 
 đồng nghiệp. 
 5 Tháng Hoàn thành sáng kiến kinh Sáng kiến kinh nghiệm 
 3 
 Mọi hoạt động của con ngƣời đều có tính mục đích. Con ngƣời hiểu đƣợc 
mục đích hoạt động của mình, từ đó mới định r chức năng, nhiệm vụ, động lực 
của hoạt động để đạt hiệu quả trong công việc. .Marx cho rằng, hoạt động của 
con ngƣời là hoạt động có mục đích, có ý thức; mục đích, ý thức ấy nhƣ một quy 
luật, quyết định phƣơng thức hoạt động và bắt ý chí con ngƣời phụ thuộc vào nó. 
 . Marx viết: “Công việc đòi hỏi một sự chú ý bền bỉ, bản thân sự chú ý đó chỉ có 
thể là kết quả của một sự căng th ng thƣờng xuyên của ý chí”. Trong lịch sử của 
nhân loại, tính mục đích trong hoạt động và tầm nhìn về lợi ích của hoạt động con 
ngƣời thể hiện rõ trong nền giáo dục của các dân tộc và quốc gia từ xƣa đến nay. 
Hoạt động của con ngƣời dành cho việc dạy và học luôn đƣợc chú trọng và đề cao. 
Hồ Chủ tịch từng nhắc lại một bài học của ngƣời xƣa: “Vì lợi ích mƣời năm thì 
phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng ngƣời”. Dạy học là dạy ngƣời. 
Trong quan niệm của ngƣời Việt, ngƣời thầy đƣợc coi là một nhân tố góp phần 
quan trọng, quyết định sự nghiệp của con ngƣời. Câu tục ngữ “ hông thầy đố mày 
làm nên” có ý nghĩa nhƣ vậy. 
 2.1.2.2. Trải nghiệm: 
 Sự trải nghiệm đƣợc hiểu là kết quả của sự tƣơng tác giữa con ngƣời với thế 
giới khách quan. Sự tƣơng tác này bao gồm cả hình thức và kết quả các hoạt động 
thực tiễn trong xã hội, bao gồm cả kỹ thuật và kỹ năng, cả những nguyên tắc hoạt 
động và phát triển thế giới khách quan.Trải nghiệm là kiến thức kinh nghiệm thực 
tế; là thể thống nhất bao gồm kiến thức và kỹ năng. Trải nghiệm là kết quả của sự 
tƣơng tác giữa con ngƣời và thế giới, đƣợc truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. 
 2.1.2.3. Sáng tạo. 
 Sáng tạo là biểu hiện của tài năng trong những lĩnh vực đặc biệt nào đó, là 
năng lực tiếp thu tri thức, hình thành ý tƣởng mới và muốn xác định đƣợc mức độ 
sáng tạo cần phải phân tích các sản phẩm sáng tạo. Sáng tạo đƣợc hiểu là hoạt động 
của con ngƣời nhằm biến đổi thế giới tự nhiên, xã hội phù hợp với các mục đích và 
nhu cầu của con ngƣời trên cơ sở các qui luật khách quan của thực tiễn, đây là hoạt 
động đặc trƣng bởi tính không lặp lại, tính độc đáo và tính duy nhất. Sáng tạo là 
một thuộc tính nhân cách tồn tại nhƣ một tiềm năng ở con ngƣời. Tiềm năng sáng 
tạo có ở mọi ngƣời bình thƣờng và đƣợc huy động trong từng hoàn cảnh sống cụ 
thể. 
 2.1.2.4. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo. 
 “Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là hoạt động giáo dục, trong đó nội dung và 
cách thức tổ chức tạo điều kiện cho từng HS đƣợc tham gia trực tiếp và làm chủ 
thể của hoạt động, tự lên kế hoạch, chủ động xây dựng chiến lƣợc hành động cho 
bản thân và cho nhóm để hình thành và phát triển những phẩm chất, tƣ tƣởng, ý 
chí, tình cảm, giá trị, kĩ năng sống và những năng lực cần có của công dân trong xã 
hội hiện đại, qua hoạt động HS phát huy khả năng sáng tạo để thích ứng và tạo ra 
cái mới, giá trị cho cá nhân và cộng đồng”. 
 5 
tập của HS bằng cách sử dụng thƣờng xuyên các mô hình thúc đẩy hoạt động học. 
Cũng luôn luôn tạo điều kiện cho HS tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau. 
 2.1.3.3. Kết quả của hoạt động trải nghiệm sáng tạo 
 - Con ngƣời đƣợc trang bị đầy đủ kiến thức phong phú về hoàn cảnh, môi 
trƣờng sống, xây dựng những tình cảm đạo đức trong sáng, thân thiện, yêu cuộc 
sống, thiên nhiên. 
 - Hình thành các kĩ năng, năng lực sống trong những hoàn cảnh xã hội khác 
nhau. 
 - Giúp ngƣời trải nghiệm khám phá phát huy năng lực bản thân và có tác động 
đến cộng đồng. 
 - Cải thiện môi trƣờng học tập thân thiện, tình cảm. 
 - Giảm thiểu những áp lực căng th ng trong chƣơng trình học. 
 2.1.3.4. Các nguyên tắc thiết kế hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học. 
 - Đảm bảo tính mục đích và tính kế hoạch của hoạt động. 
 - Đảm bảo tính thích hợp và tính hiệu quả. 
 - Đảm bảo sự thống nhất của nội khóa và ngoại khóa. 
 - Đảm bảo sự thống nhất giữa chỉ đạo của GV và tính tự quản của HS. 
 - Nội dung sinh hoạt phải linh hoạt, phong phú cân đối giữa các loại hình. 
 - Có sự tự nguyện chủ động và hứng thú của HS. 
 - Huy động sự tham gia giúp đỡ của nhà trƣờng, cha mẹ HS, chính quyền địa 
phƣơng, cơ quan doanh nghiệp. 
 2.1.3.5. Các bƣớc thiết kế tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo. 
 - Bƣớc 1 : Xác định nhu cầu tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo công việc 
này bao gồm một số việc. 
 - Bƣớc 2 : Đặt tên cho hoạt động. 
 - Bƣớc 3 : Xác định mục tiêu của hoạt động. 
 - Bƣớc 4 : Xác định nội dung, phƣơng pháp, phƣơng tiện, hình thức của hoạt 
động. 
 - Bƣớc 5 : Lập kế hoạch. 
 - Bƣớc 6 : Thiết kế chi tiết hoạt động trên bản giấy. 
 - Bƣớc 7 : Kiểm tra, điều chỉnh và hoàn thiện chƣơng trình. 
 - Bƣớc 8 : Lƣu trữ kết quả hoạt động vào hồ sơ của HS. 
2.1.3.5. Các hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học. 
 7 
 Trò chơi có thể đƣợc sử dụng trong nhiều tình huống khác nhau của HĐTNST 
nhƣ làm quen, khởi động, dẫn nhập vào nội dung học tập, cung cấp và tiếp nhận tri 
thức; đánh giá kết quả, rèn luyện các kĩ năng và củng cố những tri thức đã đƣợc 
tiếp nhận, Trò chơi giúp phát huy tính sáng tạo, hấp dẫn và gây hứng thú cho 
HS; giúp HS dễ tiếp thu kiến thức mới; giúp chuyển tải nhiều tri thức của nhiều 
lĩnh vực khác nhau; tạo đƣợc bầu không khí thân thiện; tạo cho các em tác phong 
nhanh nhẹn, 
 2.1.3.6.3. Tổ chức câu lạc bộ 
 Đây là hoạt động ngoại khóa của một nhóm HS cùng sở thích, nhu cầu năng 
khiếu ... với định hƣớng của nhà giáo nhằm tạo môi trƣờng, giao lƣu thân thiện, 
tích cực giữa các HS với nhau và giữa HS với thầy cô giáo và những ngƣời trƣởng 
thành khác. Hoạt động câu lạc bộ tạo cơ hội để HS chia sẻ những kiến thức hiểu 
biết của mình về lĩnh vực mà các em quan tâm, qua đó phát triển các kĩ năng của 
HS: trình bày, giao tiếp, lắng nghe, biểu đạt ý kiến, giải quyết vấn đề... thông qua 
đó GV có thể hiểu và quan tâm tới nhu cầu nguyện vọng và mục đích chính đáng 
của HS. 
 Hình thức tổ chức câu lạc bộ nhƣ: câu lạc bộ xanh, trồng cây xanh bảo vệ môi 
trƣờng... 
 2.1.3.6.4. Tổ chức thảo luận 
 Đây có lẽ là cách thức tổ chức dạy học trải nghiệm đơn giản và dễ thực hiện 
nhất với điều kiện nƣớc ta cũng nhƣ mặt bằng chung của các trƣờng phổ thông 
hiện nay. 
 Thảo luận có thể diễn ra trong phạm vi hẹp trong lớp học dƣới sự hƣớng dẫn 
điều khiển của GV - HS cùng nhau trao đổi tìm ra nguyên nhân và giải pháp thực 
hiện chủ đề cùng trao đổi. 
 GV chỉ là ngƣời tổ chức còn HS là ngƣời chủ trì, dẫn dắt, thực hiện. Tuy 
nhiên đây cũng chỉ là bƣớc đầu của học tập trải nghiệm hình thức tổ chức này sẽ 
khó phát huy hết năng lực ngƣời học và đặc biệt là những em HS còn chƣa chú ý 
tới học tập. Bởi vậy GV cần có những hình thức tổ chức hấp dẫn với tất cả đối 
tƣợng HS nhằm phát triển năng lực ở ngƣời học. 
 2.1.3.6.5. Tổ chức các cuộc thi 
 Tổ chức các cuộc thi có thể trong nhà trƣờng, lớp học hay ngoài không gian 
trƣờng học. Nội dung cuộc thi rất phong phú và dễ lồng ghép bất cứ nội dung giáo 
dục nào. Và đó cũng là yêu cầu đặt ra đối với mỗi cuộc thi đều phải mang ý nghĩa 
giáo dục nhất định. 
 Việc lựa chọn cách thức thực hiện hay làm cho cuộc thi trở nên hấp dẫn mang 
tính giáo dục hiệu quả đòi hỏi chất xám từ các nhà tổ chức mà không ai khác đó 
chính là những thầy cô giáo ngƣời trực tiếp làm nhiệm vụ giáo dục. Nếu nhƣ tổ 
 9 
 2.1.4.1. Khái niệm về STEM 
 STEM là thuật ngữ viết tắt của các từ Science (Khoa học), Technology 
(Công nghệ), Engineering ( ĩ thuật) và Mathematics (Toán học), thƣờng đƣợc sử 
dụng khi bàn đến các chính sách phát triển về Khoa học, Công nghệ, ĩ thuật và 
Toán học của mỗi quốc gia. Sự phát triển về Khoa học, Công nghệ, ĩ thuật và 
Toán học đƣợc mô tả bởi chu trình STEM, trong đó Science là quy trình sáng tạo 
ra kiến thức khoa học; Engineering là quy trình sử dụng kiến thức khoa học để 
thiết kế công nghệ mới nhằm giải quyết các vấn đề; Toán là công cụ đƣợc sử dụng 
để thu nhận kết quả và chia sẻ kết quả đó với những ngƣời khác. 
 2.1.4.2. Khái niệm về giáo dục STEM: 
 Giáo dục STEM là mô hình giáo dục dựa trên cách tiếp cận liên môn, giúp HS 
áp dụng các kiến thức Khoa học, Công nghệ, ĩ thuật và Toán học vào giải quyết 
một số vấn đề thực tiễn trong bối cảnh cụ thể. hi nói đến mô hình giáo dục 
STEM, chúng tôi muốn đề cập đến một nội hàm bao gồm cả khía cạnh chƣơng 
trình giáo dục, nguồn lực thực hiện chƣơng trình và các chính sách thúc đẩy 
chƣơng trình giáo dục STEM trong thực tiễn. 
 2.1.4.3. Giáo dục STEM trong môn Sinh học 
 Trƣớc mỗi buổi học, GV phải luôn nghiên cứu và chuẩn bị giáo án cẩn thận 
bởi giáo án STEM rất quan trọng trong việc giảng dạy STEM Sinh học. Cụ thể nhƣ 
sau: 
 Với giáo án đã đƣợc chuẩn bị đầy đủ, kỹ lƣỡng và khoa học thì việc truyền tải 
nội dung đến HS sẽ có sự bài bản, đi từ cái đơn giản đến phức tạp. Vì thế, khả năng 
tiếp cận của HS cũng dễ dàng hơn, góp phần tăng hứng thú cho ngƣời học. 
 Giáo án stem sinh học sẽ đƣợc GV phân bố chuẩn xác thời gian cho từng hoạt 
động. Điều này, giúp bài học diễn ra thuận lợi, suôn sẻ, đáp ứng tốt nhu cầu tiếp 
thu của HS đối với mỗi tiết học, hoạt động cụ thể. 
 Thông qua giáo án STEM Sinh học, các GV sẽ chủ động hơn trong quá trình 
truyền tải kiến thức. Đồng thời, giúp ngƣời dạy tự tin mỗi khi đứng lớp và biết 
cách vận dụng linh hoạt những phƣơng pháp giảng dạy. Từ đó, đảm bảo ngƣời học 
tiếp nhận kiến thức tốt hơn. 
 Giáo án STEM Sinh học sẽ giúp quá trình học tăng cƣờng sự tƣơng tác giữa 
ngƣời học với GV. Vì thế, mọi thắc mắc của HS sẽ đƣợc giải đáp một cách hiệu 
quả, nhanh chóng. Nhờ vậy, việc tiếp thu bài học cũng tốt hơn. 
 Khác với cách soạn bài truyền thống thƣờng dựa vào SGK, lấy lý thuyết làm 
trung tâm, giờ đây giáo án STEM Sinh học lấy ngƣời học làm trung tâm, lồng ghép 
các nội dung trong sách theo các chủ đề gắn liền với thực tế và mang phong cách 
rất riêng của mỗi GV. Kiến thức đƣợc truyền tải trở nên thực tế, không còn khô 
khan và khiến ngƣời học dễ tiếp nhận hơn. 
 11