Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng cảnh 3D trong dạy học môn Địa lí 10 – Phần Địa lí tự nhiên theo chương trình GDPT Mới

 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT 
CNTT : Công nghệ thông tin 
HS : Học sinh 
GV : Giáo viên 
KHKT : Khoa học kĩ thuật 
SGK : Sách giáo khoa 
THPT : Trung học phổ thông 
 2 
phục vụ của máy móc và trí tuệ nhân tạo. Điều này cũng chính là một thách thức lớn 
của con người khi luôn phải thay đổi và cập nhật để phù hợp với sự phát triển của 
thời đại. Và giáo dục cũng không nằm ngoài xu hướng đó. 
 Trước bối cảnh đó, yêu cầu đặt ra với giáo dục thời đại 4.0 phải được thay 
đổi như thế nào để đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng được mục tiêu đào tạo học sinh 
thành những công dân toàn cầu; tạo ra nguồn nhân lực có khả năng thích nghi và 
ứng biến trước những thay đổi của xã hội. Trước hết, mỗi thầy cô giáo phải không 
ngừng học hỏi, tìm tòi và tiếp cận các công nghệ mới để tạo ra các sản phẩm giáo 
dục nâng cao tính hiệu quả của việc dạy và học. 
 Trong quá trình tìm kiếm nguồn học liệu đó, chúng tôi tìm thấy một kho học 
liệu vô cùng hữu ích trên website: Mozaweb.com. Đây là 1 website “giáo dục và học 
tập kĩ thuật số” với rất nhiều ứng dụng. Trong đó, chúng tôi đặc biệt ấn tượng với 
những “cảnh 3D” được đồ họa vô cùng đẹp mắt, hình ảnh sắc nét, 3 chiều; âm thanh 
sống động và đặc biệt nội dung được giải thích vô cùng chi tiết và tỉ mỉ. Chúng tôi 
nhận thấy, “cảnh 3D” này chính là nguồn “học liệu” mới, tiện ích, chắc chắn sẽ nâng 
hứng thú học tập và hiệu quả cho HS khi học môn Địa lí 10 - phần Địa lí tự nhiên 
theo chương trình GDPT MỚI. Đây chính là một phương tiện dạy và học thông minh 
trong thời đại giáo dục số hiện này. 
 Xuất phát từ thực tiễn giảng dạy và những yêu cầu đặt ra với giáo dục thời 4.0, 
chúng tôi đã lựa chọn đề tài “Sử dụng cảnh 3D trong dạy học môn Địa lí 10 – 
phần Địa lí tự nhiên theo chương trình GDPT MỚI” cho sáng kiến kinh nghiệm 
năm 2022 - 2023 nhằm góp thêm một giải pháp, một cách làm giúp học sinh không 
những thêm yêu thích học tập bộ môn mà còn nâng cao hiệu quả học tập. Đồng thời, 
giúp giáo viên cảm thấy nhẹ nhàng hơn mỗi khi giảng dạy môn Địa lí 10 – phần Địa 
lí tự nhiên. 
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu. 
 - Mục đích: Đề tài xác định tính hiệu quả của việc sử dụng cảnh 3D trong dạy 
học môn Địa lí 10 – phần Địa lí tự nhiên theo chương trình GDPT MỚI . Việc sử 
dụng các cảnh 3D góp phần tăng hứng thú học tập, từ đó phát huy tính tích cực, chủ 
động của học sinh trong quá trình khám phá, lĩnh hội tri thức. Đồng thời, nâng cao 
chất lượng dạy học môn Địa lí 10 – phần Địa lí tự nhiên– phần nội dung khá “trừu 
tượng” và có thể được coi là “khó” với học sinh. 
 - Nhiệm vụ: 
 + Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc sử dụng cảnh 3D trong dạy học 
môn Địa lí 10 – phần Địa lí tự nhiên. 
 + Tổ chức thực nghiệm sư phạm việc sử dụng cảnh 3D trong dạy học môn Địa 
lí 10 – phần Địa lí tự nhiên. 
 2 
 PHẦN 2: NỘI DUNG 
 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG 
 CẢNH 3D TRONG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ 10 – PHẦN ĐỊA LÍ TỰ 
 NHIÊN THEO CHƯƠNG TRÌNH GDPT MỚI. 
1.1 Cơ sở lí luận của việc sử dụng cảnh 3D trong dạy học môn Địa lí 10 – phần 
Địa lí tự nhiên theo chương trình GDPT Mới 
1.1.1 Một số khái niệm trong dạy học 
 Phương pháp dạy học 
 Theo giáo trình địa lí dạy học phần đại cương do PGS.TS Đặng Văn Đức chủ 
biên: “PPDH là tổng hợp cách thức làm việc phối hợp thống nhất của thầy và trò 
nhằm thực hiện các nhiệm vụ dạy học. Phương pháp dạy học bao gồm cả phương 
pháp dạy và phương pháp học”. 
 - Phương pháp dạy là cách thức GV trình bày tri thức, tổ chức và kiểm tra hoạt 
động nhận thức và thực tiễn của HS nhằm đạt được các nhiệm vụ dạy học. 
 - Phương pháp học là cách thức tiếp thu, tự tổ chức và kiểm tra hoạt động nhận 
thức và thực tiễn của HS nhằm đạt được các nhiệm vụ dạy học. 
 Mỗi phương pháp thường gồm các yếu tố như: mục đích định trước, hệ thống 
những hành động liên tiếp tương ứng, phương pháp hành động, quá trình biến đổi 
của đối tượng bị tác động và kết quả thực tế đạt được. PPDH bao gồm phương pháp 
dạy, phương pháp học có quan hệ chặt chẽ với phương pháp khoa học và tâm lí học 
của sự lĩnh hội. 
 Phương tiện dạy học 
 Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam: “ Phương tiện dạy học là một vật thể hoặc 
tập hợp các vật thể mà giáo viên sử dụng trong quá trình dạy học để nâng cao hiệu 
quả của quá trình này, giúp học sinh lĩnh hội khái niệm, định luật hình thành các 
tri thức, kĩ năng, thái độ cần thiết”. 
 Cho đến nay, trong giáo dục nói chung và trường học nói riêng đã và đang sử 
dụng một số thuật ngữ khác nhau khi nói về phương tiện, thiết bị phục vụ cho quá 
trình dạy học như: cơ sở vật chất, phương tiện dạy học, thiết bị dạy học, thiết bị 
trường học, dụng cụ học tập, giáo cụ trực quan, đồ dùng dạy học, tài liệu, học liệu 
Trong đó có thể hiểu: 
 - Cơ sở vật chất bao gồm phòng thí nghiệm, vườn trường, phòng học, bàn ghế, 
các thiết bị kĩ thuật phục vụ các hoạt động của nhà trường như máy tính, máy in 
 - Phương tiện dạy học là toàn bộ những trang thiết bị, đồ dùng, dụng cụ được 
sử dụng phục vụ trực tiếp cho việc giảng dạy và học tập trong nhà trường. Ví dụ: hệ 
thống tăng âm, loa, micro; ti vi và máy chiếu, máy vi tính, các loại tranh, ảnh, tranh 
sách giáo khoa, bản đồ, bảng biểu, mô hình, máy móc, thiết bị 
 4 
tin được thêm vào các khung cấu trúc và mặt cắt có sẵn ngôn ngữ Tiếng Việt dễ dàng 
sử dụng (35 ngôn ngữ). 
 Các múi giờ trên Trái Đất Sự dịch chuyển của các mảng kiến tạo 
 Tính năng của phối cảnh 3D 
 Địa lí là một môn khoa học có phạm trù rộng lớn và có tính thực nghiệm cao. 
Cần liên hệ với hình ảnh thực tế để HS có cái nhìn cụ thể về nội dung đang học. Phối 
cảnh 3D chính là một ứng dụng cung cấp góc nhìn và hình ảnh chân thật về các hiện 
tượng địa lí. Cảnh 3D cho phép người dùng di chuyển, xoay tự do để tương tác trực 
tiếp, xem kĩ được các hình ảnh, bản đồ, địa hình, hình ảnh Trái Đất và ngoài không 
gian cũng như sâu trong lòng đất, đại dương. 
 Kho học liệu số MozaBook hiện có 1215 nội dung học 3D, 1037 phim giáo dục 
minh hoạ, hơn 5000 hình ảnh, gần 1000 file âm thanhdễ dàng giúp giáo viên đưa 
vào minh họa cho bài giảng của mình một cách trực quan sinh động. Với bài học 
3D, giáo viên và học sinh có thể tương tác trực tiếp, khám phá những phân cảnh 3D 
trong bài học để được cung cấp thêm thông tin, giúp học sinh hiểu bài tốt hơn. 
 6 
 Khung nhìn Thay đổi được Không thể thay Không thể thay 
 đổi được đổi được 
 Tính cập nhật Nhanh, liên tục Khó Không có 
 Phân thích bảng 1.1 có thể thấy mỗi công cụ đều có những thế mạnh và hạn chế 
riêng. Do đó, bản thân phối cảnh 3D cũng không thể đảm nhận hết các chức năng, 
nó có thể làm tốt chức năng này nhưng không thực hiện tốt chức năng khác. Việc 
lựa chọn công cụ cảnh 3D tuỳ thuộc vào nội dung cần truyền đại cũng như khả năng 
đáp ứng của cảnh 3D. Vì vậy, phải lựa chọn những công cụ đó sao cho phù hợp với 
mục đích sử dụng nhằm đem lại hiệu quả cho giảng dạy địa lí 10 – phần Địa lí tự 
nhiên theo chương trình GDPT Mới. 
1.2 Cơ sở thực tiễn việc sử dụng cảnh 3D trong dạy học môn Địa lí 10 – phần 
Địa lí tự nhiên theo chương trình GDPT Mới. 
1.2.1 Chương trình Địa lí 10 – phần Địa lí tự nhiên theo chương trình GDPT 
Mới 
a. Mục tiêu của chương trình 
 Theo chương trình GDPT MỚI của bộ GD &ĐT, học xong chương trình Địa lí 
10 – phần Địa lí tự nhiên, học sinh đạt được: 
 Về kiến thức: 
 Cung cấp cho học sinh những kiến thức phổ thông, cơ bản, cần thiết về : 
 Trái Đất, các thành phần cấu tạo của Trái Đất, các hiện tượng, sự vật địa lí và 
tác động qua lại giữa chúng ; một số quy luật phát triển của môi trường tự nhiên trên 
Trái Đất. 
 Về kĩ năng: 
 Hình thành và phát triển ở học sinh : 
 - Kĩ năng học tập và nghiên cứu địa lí : quan sát, nhận xét, phân tích, so sánh, 
đánh giá các sự vật, hiện tượng địa lí ; phân tích, sử dụng bản đồ; vẽ và phân tích 
biểu đồ, đồ thị, lát cắt ; phân tích số liệu thống kê... 
 - Kĩ năng thu thập, xử lí và thông báo thông tin địa lí. 
 - Kĩ năng vận dụng tri thức địa lí để giải thích các hiện tượng, sự vật địa lí và 
bước đầu tham gia giải quyết những vấn đề của cuộc sống phù hợp với khả năng của 
học sinh. 
 Về thái độ, tình cảm: 
 Góp phần bồi dưỡng cho học sinh : 
 8 
 + Sinh quyển: Đất và các nhân tố hình thành đất; đặc điểm và giới hạn của sinh 
quyển, các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát trển và phân bố của sinh vật; sự phân bố 
của đất và sinh vật trên Trái Đất. 
 + Một số quy luật của vỏ Trái Đất: Khái niêm vỏ địa lí; quy luật thống nhất và 
hoàn chỉnh của vỏ địa lí; quy luật địa đới và phi địa đới. 
 - Về thực hành: Các nội dung thực hành đều tập trung vào việc làm rõ hơn các 
nội dung lí thuyết đã được học, tập trung vào rèn luyện kĩ năng đọc, phân tích các 
bản đồ, phân tích các biểu đồ có liên quan đến các nội dung lí thuyết. 
1.2.2 Đặc điểm tâm lí, nhận thức của học sinh lớp 10 trung học phổ thông 
 Nhìn chung, lứa tuổi học sinh lớp 10 là giai đoạn hình thành nhân cách, các em 
giàu ước mơ, ham hiểu biết, thích khám phá, khao khát sáng tạo, khá hăng hái nhiệt 
tình trong công việc. Là lứa tuổi đang phát triển về tài năng, tiếp thu cái mới nhanh, 
rất thông minh sáng tạo. Nên khi được tiếp cận một biện pháp học tập mới, được 
ứng dụng những thành tựu của tiến bộ KH-KT, của CNTT các em hưởng ứng rất 
nhiệt tình, say sưa khám phá và lĩnh hội tri thức. 
 Trong điều kiện phát triển các phương tiện truyền thông, trong bối cảnh hội 
nhập, mở rộng giao lưu, HS được tiếp nhận nhiều nguồn thông tin đa dạng, phong 
phú từ nhiều mặt trong cuộc sống, hiểu biết nhiều hơn, linh hoạt và thực tế hơn so 
với các thế hệ cùng lứa tuổi trước đây. Mặt khác đây là lứa tuổi quyết định sự hình 
thành của thế giới quan, hệ thống quan điểm về xã hội, tự nhiên, các nguyên tắc và 
quy tắc giao tiếp, ứng xử. HS không thích sự áp đặt của GV, các em thích được tranh 
luận bày tỏ ý kiến riêng của mình về các vấn đề. Đây là những thuận lợi cơ bản trong 
việc thực hiện phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực và ứng 
dụng công nghệ hiện đại. Đặc biệt chương trình Địa lí 10 – phần Địa lí tự nhiên với 
các chủ đề khó và trìu tượng thì việc sử dụng và khai thác các phần mềm, ứng dụng 
CNTT sẽ mang lại hiệu quả cao hơn. Từ đó giúp các em HS chiếm lĩnh một cách 
độc lập khối lượng kiến thức phong phú, trực quan, kích thích sự phát triển, hứng 
thú nhận thức và xây dựng thế giới quan tích cực với tự nhiên và xã hội, là tiền đề 
thuận lởi để HS tiếp tục tìm hiểu địa lí 11 và 12 ở những năm học tiếp theo. 
1.2.3 Tình hình dạy học môn Địa lí 10 – phần Địa lí tự nhiên 
a. Thực trạng 
 Qua thực tế giảng dạy và dự giờ tại trường, tôi nhận thấy việc sử dụng các 
phương tiện trực quan như: hình ảnh trong SGK, video chưa thật sự tạo được hứng 
thú học tập cũng như hiệu quả mà nó mang lại là chưa như mong muốn. 
 Tôi đã tiến hành khảo sát GV và HS trong việc sử dụng CNTT và học liệu số 
vào việc thiết kế bài giảng và dạy học. 
 Kết quả thu được như sau: 
 10 
 + Một số GV cho rằng chưa phổ biến việc thiết kế bài giảng có sử dụng công 
nghệ hiện đại và học liệu số là do một số nguyên nhân trong đó cơ bản là thiếu cơ 
sở vật chất kĩ thuật, thiết kế bài giảng tốn nhiều thời gian, công sức và trình độ tin 
học của GV còn hạn chế. 
 Đối với Học sinh: 
 Bảng 1.3: Thống kê kết quả khảo sát từ học sinh lớp 10 
 STT Tiêu chí Kết quả điều tra 
 1 Việc học Địa lí 10% Rất thích – 17% Thích 
 70% Bình thường - 3% Không thích 
 2 Nội dung chương trình 30 % Khó – 40 % Bình thường 
 Địa lí 10 – phần Địa lí tự 20% Bình thường – 10% Cũng như các môn 
 nhiên khác 
 3 Mức độ học Địa lí bằng 10% Thường xuyên - 30% Đôi khi 
 công nghệ hiện đại 35% Không bao giờ – 25% Chưa nghe thấy 
 4 Việc học Địa lí bằng công 80% Thú vị và dễ hiểu – 10% Giống nhau 
 nghệ hiện đại 10% Bình thường – 0% Không bằng 
 5 Có nên học Địa lí bằng 100% Nên thường xuyên 
 công nghệ hiện đại 
 Học sinh nhìn chung năng động, ham học hỏi. Phụ huynh quan tâm, đầu tư 
thích đáng cho việc học của con em mình. Tuy nhiên, cũng có sự phân hoá về mọi 
mặt giữa các địa bàn trong thành phố. Thực tế cho thấy, các em tỏ ra có hứng thú 
học tập nhưng thiếu say mệ với bộ môn Địa lí. Nhiều học sinh (70%) cho rằng Địa 
lí là môn học phụ, môn học thuộc lòng, do vậy các em rất ít đầu tư cho môn học. 
Mặt khác việc kiểm tra đánh giá học sinh vẫn mang nặng về tái hiện kiến thức nên 
học sinh chủ yếu học theo vở ghi bài trên lớp và nội dung SGK. 
 Nhận thức của HS về sử dụng cảnh 3D trong dạy học: 
 -100% HS đều rất thích thú khi được học môn Địa lí có ứng dụng CNTT và 
học liệu số vì mới lạ, trực quan, hình ảnh sinh động, cụ thể. Vì vậy giờ học thường 
sôi nổi hơn. 
 - 100% HS mong muốn được học tập thường xuyên với bài giảng có sử dụng 
CNTT và học liệu số vì chất lượng học tập theo các em là tốt hơn, có nhiều kiến thức 
bổ sung ngoài SGK, có điều kiện quan sát các sự vật hiện tượng mà như bình thường 
không có điều kiện để tìm hiểu. 
b. Khả năng ứng dụng cảnh 3D vào dạy học Địa lí 10 ở các trường THPT 
 - Thứ nhất:Phù hợp với điều kiện cơ sở vật chất của nhà trường. 
 12 
 CHƯƠNG 2: SỬ DỤNG CẢNH 3D TRONG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ 10 – 
 PHẦN ĐỊA LÍ TỰ NHIÊN THEO CHƯƠNG TRÌNH GDPT MỚI. 
2.1 Giới thiệu về “cảnh 3D” và Mozaweb.com 
2.1.1 Giới thiệu về cảnh 3D 
 Phối cảnh 3D là kỹ thuật dựng hình ảnh với không gian 3 chiều, được thực hiện 
dựa vào kĩ thuật của các phần mềm đồ họa chuyên dụng của máy tính. 
 Phối cảnh 3D cung cấp những góc nhìn, hình ảnh chân thực cho người xem 
cảm nhận rõ ràng hơn về sự vật được nhắc tới trong khung hình. Với những mô hình 
trong các cảnh, GV và HS có thể khám phá các cảnh 3D bằng cách tương tác trực 
tiếp, xoay tự do theo nhu cầu khai thác nội dung. Hầu hết các cảnh 3D bao gồm: 
thuyết minh, âm thanh, các câu đố (trò chơi) và hiệu ứng tích hợp. Các nhãn thông 
tin được thêm vào các khung cấu trúc và mặt cắt có sẵn ngôn ngữ Tiếng Việt dễ dàng 
sử dụng (35 ngôn ngữ). 
2.1.2 Giới thiệu về trang web: Mozaweb.com 
 Các cảnh 3D được khai thác từ website: Mozaweb.com. 
 Trong quá trình đổi mới Giáo dục các thầy cô phải không ngừng học hỏi, tìm 
tòi và tiếp cận các công nghệ mới để tạo ra các sản phẩm giáo dục nâng cao tính hiệu 
quả của việc dạy và học. Giáo dục số đang là một xu hướng được ngành giáo dục 
quan tâm. Và việc tạo ra các học liệu số đó chính là một trong những mục tiêu hàng 
đầu. 
 Căn cứ Thông tư 21 của Bộ GD&ĐT quy định về việc ứng dụng công nghệ 
thông tin trong hoạt động bồi dưỡng, tập huấn qua mạng Internet cho giáo viên, nhân 
viên và cán bộ quản lý giáo dục do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành thì học liệu số 
(hay học liệu điện tử) được quy định là tập hợp các phương tiện điện tử phục vụ dạy 
và học, bao gồm: Giáo trình điện tử, sách giáo khoa điện tử, tài liệu tham khảo điện 
tử, bài kiểm tra đánh giá điện tử, bản trình chiếu, bảng dữ liệu, các tệp âm thanh, 
hình ảnh, video, bài giảng điện tử, phần mềm dạy học, thí nghiệm mô phỏng và các 
học liệu được số hóa khác. 
 Mozaweb.com chính là một nền tảng dạy và học thông minh trong thời đại Giáo 
dục số mà hiện này nhiều quốc gia trên thế giới đã lựa chọn. 
 Đây là website dạy học 3D tiên tiến của tập đoàn giáo dục Mozaik đến từ 
Hungary, hiện đang được ứng dụng tại hơn 50 Quốc gia phát triển như: Đức, Pháp, 
Hoa Kỳ, Hà Lan, Nhật Bản, Điểm nổi bật nhất của Mozaweb.com đó là những 
cảnh 3D, video thực tế; âm thanh, hìn ngay trên chính những bài học đang tìm hiểu. 
Ứng dụng tích hợp trên web, có thể học ngay trên điện thoại, Ipad, tablet,. và ở 
bất kì đâu. 
 14 
 - Đảm bảo nguyên tắc về công nghệ: Cần kết hợp linh hoạt các phương pháp 
dạy học và các hình thức tổ chức dạy học với việc sử dụng công nghệ. Trình diễn 
3D có tác dụng rất tốt do đó cần phải kết hợp với bài giảng, trình bày, đặt câu hỏi 
với các hướng dẫn cụ thể của GV. Cũng không nên sử dụng cảnh 3D trong suốt quá 
trình dạy học mà nên xen kẽ với việc sử dụng các phương tiện khác như phiếu học 
tập, tập bản đồ để hoạt động của HS cũng đa dạng hơn. 
2.2.2. Quy trình 
 Bảng 2.1: Quy trình xây dựng tiết học có sử dụng cảnh 3D 
 STT Bước Nội dung 
 1 Bước 1 Nghiên cứu mục tiêu bài học: kiến thức, kĩ năng, thái độ, 
 định hướng phát triển năng lực và phương pháp sử dụng 
 2 Bước 2 Nghiên cứu nội dung bài học 
 3 Bước 3 Xây dựng cấu trúc bài và kịch bản phù hợp: cảnh 3D và hoạt 
 động dạy học 
 4 Bước 4 Đánh giá tổng kết và cải thiện 
 Cụ thể như sau: 
 Bước 1: Nghiên cứu mục tiêu bài học: 
 Theo quan điểm công nghệ, mục tiêu là đầu ra, là cái đích mà HS cần đạt. Thông 
qua nghiên cứu các mục tiêu, GV có thể xác định được mục tiêu của việc sử dụng 
cảnh 3D trong dạy học (hình thành tri thức mới hay củng cố hoàn thiện kiến thức , 
kĩ năng) từ đó xác định, định hướng trong việc xây dựng tiết học đáp ứng mục tiêu 
đặt ra. 
 Bước 2: Nghiên cứu nội dung bài học 
 Trong dạy học ở trường THPT hiện nay, SGK được xem là “kim chỉ nam”, là 
nền tảng nội dung để GV và HS đồng thời tác động trong quá trình tổ chức dạy học, 
hướng dẫn hay lĩnh hội tri thức. Trong dạy học, sử dụng CNTT vừa là phương tiện 
vừa là cách thức tổ chức dạy học, do đó khi sử dụng cảnh 3D phải chứa đựng nội 
dung bài học. Thông qua phân tích mối quan hệ giữa các thành tổ của quá trình dạy 
học, GV có thể xác định được những hoạt động dạy học cần thực hiện để khai thác 
nội dụng tri thức chứa đựng trong cảnh 3D. Trong dạy học, tuỳ đối tượng HS và nội 
dung bài học mà GV có thể lựa chọn sử dụng cảnh 3D theo các phương pháp khác 
nhau. 
 Bước 3: Xây dựng cấu trúc và kịch bản phù hợp 
 Trong bất cứ bài học nào cũng có cấu trúc của nó. Cấu trúc bài học là kịch bản 
học của người dạy và người học. Cấu trúc bài học cho GV cần phải chuẩn bị các 
phương tiện thiết bị, dụng cụ nào cho bài, nội dung bài, các hoạt động cụ thể của 
thầy và trò, hướng dẫn đánh giá kết quả. 
 16