Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng bảng bốn ô vuông trong dạy học hoạt động viết môn Ngữ văn Lớp 10 nhằm phát triển kĩ năng viết của học sinh

 SỞ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO NGHỆ AN 
 TRƯỜNG THPT 1-5 
 ĐỀ TÀI: 
 “SỬ DỤNG BẢNG BỐN Ô VUÔNG 
TRONG DẠY HỌC HOẠT ĐỘNG VIẾT MÔN NGỮ VĂN LỚP 10 
 NHẰM PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG VIẾT CỦA HỌC SINH” 
 Lĩnh vực: Phương pháp dạy học Ngữ văn 
 Tác giả: Trần Thị Hoa 
 Điện thoại: 0985996838 
 Đồng tác giả: Tăng Tiến Chính 
 Điện thoại: 0362534699 
 Tổ chuyên môn: Ngữ văn 
 Thời gian thực hiện: Năm học 2022-2023 
 Nghĩa Đàn, tháng 04 năm 2023 
 GIẢI PHÁP TỔ CHỨC THỰC HIỆN SỬ DỤNG 
 BẢNG BỐN Ô VUÔNG TRONG DẠY HỌC HOẠT 
Chương 3 11 
 ĐỘNG VIẾT MÔN NGỮ VĂN 10 NHẰM PHÁT 
 TRIỂN KĨ NĂNG VIẾT CỦA HỌC SINH. 
 3.1 Sử dụng bảng bốn ô vuông trong hướng dẫn kĩ năng 
 11 
 viết đoạn văn 
 3.2 Sử dụng bảng bốn ô vuông trong hướng dẫn kĩ năng 
 15 
 viết bài văn 
 3.3 Giao và nhận sản phẩm viết (dàn ý và bài viết hoàn 
 21 
 chỉnh) của học sinh trên padlet. 
 3.4 Sử dụng phiếu đánh giá tiêu chí (Rubrics) để đánh giá 
 24 
 sản phẩm viết của học sinh 
Chương 4 THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 27 
 4.1 Mục đích thực nghiệm 27 
 4.2 Tổ chức thực nghiệm 27 
 4.3 Phương pháp thực hiện 27 
 Thiết kế giáo án có sử dụng bảng bốn ô vuông trong 
 4.4 dạy học hoạt động viết môn Ngữ văn lớp 10 nhằm phát 27 
 triển kĩ năng viết của học sinh 
 4.5 Kết quả thực nghiệm 33 
 Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp 
 4.6 36 
 được đề xuất 
PHẦN III KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 39 
 1 Kết luận 39 
 2 Khuyến nghị 39 
 PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 
 1. Lý do chọn đề tài 
 Theo CTGDPT môn Ngữ văn thì mục tiêu chung của môn Ngữ văn là: “Hình 
thành và phát triển cho học sinh những phẩm chất chủ yếu: yêu nước, nhân ái, chăm 
chỉ, trung thực và trách nhiệm; bồi dưỡng tâm hồn, hình thành nhân cách và phát 
triển cá tính. Môn Ngữ văn giúp học sinh khám phá bản thân và thế giới xung quanh, 
thấu hiểu con người, có đời sống tâm hồn phong phú, có quan niệm sống và ứng xử 
nhân văn; có tình yêu đối với tiếng Việt và văn học; có ý thức về cội nguồn và bản 
sắc của dân tộc, góp phần giữ gìn, phát triển các giá trị văn hoá Việt Nam; có tinh 
thần tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân loại và khả năng hội nhập quốc tế”. 
 Góp phần giúp học sinh phát triển các năng lực chung: Năng lực tự chủ và tự 
học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. Đặc biệt, 
môn Ngữ văn giúp học sinh phát triển năng lực ngôn ngữ và năng lực văn học: rèn 
luyện các kĩ năng đọc, viết, nói và nghe; có hệ thống kiến thức phổ thông nền tảng 
về tiếng Việt và văn học, phát triển tư duy hình tượng và tư duy logic, góp phần hình 
thành học vấn căn bản của một người có văn hoá; biết tạo lập các văn bản thông 
dụng; biết tiếp nhận, đánh giá các văn bản văn học nói riêng, các sản phẩm giao tiếp 
và các giá trị thẩm mĩ nói chung trong cuộc sống.” 
 Trong các kĩ năng đọc, viết, nói và nghe thì kĩ năng viết có vai trò quan trọng 
trong việc thể hiện cách nghĩ, cách nhìn và tình cảm cảm xúc của cá nhân, là nền 
tảng quan trọng để phát triển kĩ năng nói và nghe. Trong các đề kiểm tra, đề thi giữa 
kì, cuối kì hay thi vào lớp 10 môn Ngữ văn thì phần viết thường chiếm 40% – 60% 
tổng số điểm toàn bài. Trong chương trình Ngữ văn 10 năm học 2022 -2023, phần 
Viết chiếm tỉ lệ khá lớn ( Bộ sách kết nối tri thức với cuộc sống chiếm 21%; Bộ sách 
Cánh diều chiếm 22,9%; Bộ sách Chân trời sáng tạo chiếm 16,2%). Và đặc biệt hiện 
nay, chúng ta đang thực hiện ứng dụng công nghệ chuyển đổi số vào dạy học thì việc 
áp dụng các phương pháp dạy học và kĩ thuật dạy học tích cực để rèn luyện kĩ năng 
viết cho học sinh là hết sức cần thiết. 
 Qua thực tế giảng dạy tại trường THPT 1-5, chúng tôi nhận thấy kĩ năng viết 
của học sinh vẫn còn nhiều hạn chế: các em chưa biết cách tìm ý, lập dàn ý khi viết, 
chưa nhuần nhuyễn trong khâu triển khai các ý thành một đoạn văn hay bài văn hoàn 
chỉnh. Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi đã mạnh dạn chọn đề tài: Sử dụng 
bảng bốn ô vuông trong dạy học hoạt động viết môn Ngữ văn lớp 10 nhằm phát 
triển kĩ năng viết của học sinh để nghiên cứu, thực hiện. 
 2. Mục đích nghiên cứu 
 Đề tài sáng kiến Sử dụng bảng bốn ô vuông trong dạy học hoạt động viết 
môn Ngữ văn lớp 10 nhằm phát triển kĩ năng viết của học sinh nghiên cứu, thực 
hiện nhằm những mục đích sau: 
 - Sáng kiến nhằm giúp học sinh biết sử dụng bảng bốn vuông để tìm ý và lập 
dàn ý, lựa chọn cách triển khai dàn ý, viết đoạn văn, viết bài văn theo yêu cầu. 
đang được học chương trình Ngữ văn mới theo chương trình giáo dục phổ thông 
2018. 
 - Địa bàn khảo sát thực nghiệm: Sáng kiến được nghiên cứu, khảo sát và áp 
dụng tại trường THPT 1-5, huyện Nghĩa Đàn. 
 - Về thời gian: năm thực hiện 2022 - 2023 
 6. Phương pháp nghiên cứu 
 Chúng tôi sử dụng phương pháp nghiên cứu lí thuyết vào việc nghiên cứu toàn 
bộ các tài liệu liên quan đến sáng kiến. Nghiên cứu những thành tựu lí thuyết đã có 
làm cơ sở lí luận. 
 Tham khảo ý kiến của các giáo viên THPT để chỉnh sửa, bổ sung và hoàn 
thiện sáng kiến. 
 Sử dụng phương pháp quan sát sư phạm để quan sát trực tiếp việc đánh giá 
sản phẩm học tập của học sinh trong tiết dạy hoặc trong các đợt kiểm tra. 
 Sử dụng phương pháp điều tra, khảo sát để điều tra thực trạng việc đánh giá 
sản phẩm học tập môn Ngữ văn của khối 10 trường THPT 1-5 (Thăm dò ý kiến của 
giáo viên, học sinh, giáo án, sản phẩm học tập của học sinh...). 
 Sử dụng phương pháp thống kê, tổng hợp để phân tích số liệu, so sánh kết quả 
áp dụng sáng kiến với khi chưa áp dụng sáng kiến. 
 7. Những luận điểm cần bảo vệ của đề tài 
 Dạy học thông qua việc sử dụng bảng bốn ô vuông trong hoạt động viết của 
môn Ngữ văn đã đưa ra các giải pháp cụ thể: 
 - Giải pháp 1: Sử dụng bảng bốn ô vuông trong hướng dẫn kĩ năng viết đoạn văn 
 - Giải pháp 2: Sử dụng bảng bốn ô vuông trong hướng dẫn kĩ năng viết bài văn 
 - Giải pháp 3: Giao và nhận sản phẩm viết (dàn ý và bài viết hoàn chỉnh) của 
học sinh trên padlet. 
 - Giải pháp 4: Sử dụng phiếu đánh giá tiêu chí (Rubrics) để đánh giá sản phẩm 
viết của học sinh 
 Đây là các giải pháp là vô cùng cần thiết và hết sức phù hợp với dạy học kĩ 
năng viết cho học sinh, điều này không chỉ góp phần nâng cao khả năng tư duy độc 
lập, tăng cường khả năng sáng tạo trong khi xây dựng dàn ý, mà còn góp phần quan 
trọng để học sinh hoàn thiện bài biết hoàn chỉnh với sự đánh giá khách quan bởi 
phiếu đánh giá tiêu chí. 
 8. Đóng góp mới của đề tài 
 Đây là sáng kiến hoàn toàn mới và lần đầu được thực hiện nghiên cứu với 
chương trình mới và với đối tượng học sinh lớp 10 cấp THPT đang được học chương 
trình mới. Sáng kiến hướng tới khâu quan trọng là định hướng và lập dàn ý cho bài 
 PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 
 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN 
 1. Khái quát về dạy học và giáo dục phát triển phẩm chất, năng lực 
 1.1. Các nguyên tắc dạy học và giáo dục phát triển phẩm chất, năng lực 
 - Nội dung dạy học, giáo dục phải đảm bảo tính cơ bản, thiết thực, hiện đại 
 Có nghĩa là nội dung dạy học, giáo dục phải bao gồm các nội dung chính, chủ 
yếu, phù hợp với những yêu cầu, đòi hỏi của thực tế và mang tính tiên tiến, cập nhật. 
 - Đảm bảo tính tích cực của người học khi tham gia vào hoạt động học tập. 
 Đảm bảo tính tích cực của người học khi tham gia vào hoạt động học tập là 
việc đảm bảo việc tạo ra hứng thú, sự tự giác học tập, khát khao và sự nỗ lực chiếm 
lĩnh nội dung học tập của người học. 
 - Tăng cường những hoạt động thực hành, trải nghiệm cho HS 
 GV phải tổ chức thường xuyên hơn, đầu tư hơn về chất lượng những hoạt 
động thực hành, trải nghiệm cho HS. Thực hành là hoạt động áp dụng lí thuyết vào 
thực tế để hình thành kĩ năng ở người học 
 - Tăng cường dạy học, giáo dục tích hợp 
 GV phải tổ chức nhiều hơn về số lượng, đầu tư hơn về chất lượng những nhiệm 
vụ học tập đòi hỏi HS phải huy động, tổng hợp kiến thức, kĩ năng, thuộc nhiều 
lĩnh vực khác nhau để giải quyết. 
 - Tăng cường dạy học, giáo dục phân hóa 
 GV phải tổ chức thường xuyên và đầu tư hơn việc phân loại và chia tách các 
đối tượng người học, từ đó, vận dụng nội dung, phương pháp và hình thức sao cho 
phù hợp với đối tượng ấy nhằm đạt hiệu quả cao. Dạy học, giáo dục phân hóa là quá 
trình dạy học nhằm đảm bảo cho mỗi cá nhân người phát triển tối đa NL, sở trường, 
phù hợp với các yếu tố cá nhân, trong đó người học được tạo điều kiện để lựa chọn 
nội dung, độ khó, hình thức, nhịp độ học tập phù hợp với bản thân. 
 - Kiểm tra, đánh giá theo năng lực, phẩm chất là điều kiện tiên quyết trong dạy 
học phát triển phẩm chất, năng lực. 
 Kiểm tra, đánh giá theo NL, PC là không lấy kiểm tra, đánh giá khả năng tái 
hiện kiến thức đã học làm trung tâm của việc đánh giá. Kiểm tra, đánh giá theo NL 
chú trọng khả năng vận dụng tri thức trong những tình huống cụ thể. Trong chương 
trình giáo dục phát triển PC, NL, bên cạnh mục tiêu đánh giá là cung cấp thông tin 
chính xác, kịp thời, có giá trị về mức độ đáp ứng yêu cầu cần đạt của chương trình, 
cần chú trọng mục tiêu đánh giá sự tiến bộ của HS. Vì vậy, GV cần đánh giá thường 
xuyên trong quá trình dạy học để xác định mức độ tiến bộ so với chính bản thân HS 
về NL. Các thông tin về NL người học cần được GV thu thập trong suốt quá trình 
học tập thông qua những phương pháp, hình thức đa dạng, phù hợp điều kiện dạy 
học cụ thể. 
trường. Nó giúp mọi người trao đổi thông tin, liên lạc và thêm hiểu nhau hơn. Thế 
nên, kỹ năng viết lâu nay đã có sự gắn kết mật thiết đến chất lượng cuộc sống của 
mỗi người. 
 Kỹ năng viết đối với công việc khi áp dụng sẽ tạo thành những văn bản chính 
thống, mang tính pháp lý và tạo trách nhiệm cao hơn, đòi hỏi người viết phải biết 
kết hợp kiến thức chuyên môn cùng với kinh nghiệm sống thực tế để hòa quyện nội 
dung sao cho hợp lý, hợp tình, hướng người đọc có ý thức trách nhiệm với chính 
công việc mà họ đang làm với tinh thần hợp tác cao nhất. 
 Cải thiện kỹ năng viết luôn là mục tiêu hướng đến của nhiều người 
 Phản chiếu tính cách, cảm xúc của người viết: Nội dung viết chính là văn bản 
phản ánh tâm tư, tình cảm, chỉ thị, thông điệp, hướng dẫn mà người viết gửi gắm 
một cách chắc chắn, cụ thể và chuẩn xác nhất. Chính vai trò này nhắc nhở cho người 
viết nên chú ý, thận trọng trau chuốt ngôn từ, câu chữ tránh để phát sinh những suy 
nghĩ lệch hướng với nội dung muốn truyền tải. Văn bản "giấy trắng mực đen" sẽ có 
giá trị xem như là bằng chứng khi tranh luận, thế nên, cần đọc đi đọc lại, cẩn trọng 
điều chỉnh là điều nên làm, đặc biệt là những nội dung viết liên quan đến công việc. 
 Truyền tải thông điệp đến đông đảo người đọc: Thay vì mất thời gian để tổ 
chức buổi gặp gỡ nói chuyện, gọi điện hoặc tổ chức hội thảo để trình bày thì chúng 
ta có thể dùng kỹ năng viết làm công cụ để tạo nên những bản tin thông báo với 
chính xác và đầy đủ nội dung muốn truyền tải. Điều đó sẽ có ý nghĩa: số lượng người 
tiếp cận thông tin sẽ nhiều hơn, thời gian truyền đi thông điệp linh hoạt theo thời 
gian đọc của mỗi người, người đọc sẽ an tâm hơn về nội dung mà họ được lĩnh hội 
vì nội dung được thông báo bằng văn bản rõ ràng chính thức, người đọc chú tâm và 
ghi nhớ kỹ càng nội dung hơn nếu như có thông điệp liên quan đến nhiệm vụ và 
trách nhiệm của họ. 
 Kỹ năng viết là công cụ để tạo nên những bản tin thông báo với chính xác và 
đầy đủ nội dung muốn truyền tải 
 Phát triển khả năng tư duy logic: Khi vận dụng càng nhiều kỹ năng viết thì sẽ 
càng nâng cao khả năng linh hoạt phối hợp nhiều nguồn dữ liệu của người viết. Đây 
là vai trò rất quan trọng đối với những vị trí công việc đòi hỏi cần chú trọng kỹ năng 
viết như văn chương, nhà báo, biên kịch, dịch thuật,...Người có kỹ năng viết trong 
công việc giỏi đều sẽ phải có kinh nghiệm thực tế, cũng đã trải qua nhiều khó khăn 
và thách thức. Có như thế thì những gì họ truyền tải qua câu từ mới thực sự hữu ích 
cho công việc của họ. 
 2.2. Yêu cầu về kĩ năng Viết trong bộ môn Ngữ văn THPT 
 Chương trình ngữ văn từ lớp 10 đến lớp 12: học sinh cần viết thành thạo kiểu 
VB nghị luận và thuyết minh về các đề tài gắn với đời sống và định hướng nghề 
nghiệp; viết đúng quy trình, có kết hợp các phương thức biểu đạt, kiểu lập luận và 
yếu tố nghệ thuật; có chủ kiến về một vân đề xã hội. Viết được VB nghị luận và VB 
 + Viết bài luận thuyết phục người khác từ bỏ một thói quen hay một quan 
niệm ( bài 3) 
 + Viết văn bản nghị luận về một vấn đề xã hội, trình bày rõ quan điểm và hẹ 
thống các luận điểm, có cấu trúc chặt chẽ, sử dụng bằng chứng thuyết phục, chính 
xác, tin cậy, thích hợp, đầy đủ ( Bài 6) 
 + Viết bài luận về bản thân ( Bài 9) 
- Văn bản thông tin: 
 + Viết báo cáo nghiên cứu về một vấn đề, có sử dụng trích dẫn, cước chú và 
các phương tiện hỗ trợ phù hợp (Bài 4, Bài 5) 
 + Viết một văn bàn nội quy hoặc văn bản hướng dẫn nơi công cộng 
 2.5. Kĩ thuật bảng bốn ô vuông 
 Kĩ thuật bảng bốn ô vuông thường được dùng trong dạy viết, để hướng dẫn 
HS lập dàn ý cho đoạn văn hoặc bài văn. HS có thể làm việc cá nhân hoặc theo 
nhóm. 
 Cách tiến hành 
 Bước 1: GV giao đề bài. 
 Bước 2: GV chuẩn bị sẵn phiếu học tập dạng bốn ô vuông như hình vẽ hoặc 
yêu cầu HS tự vẽ các ô vào trong vở. 
 Mô hình bảng bốn ô vuông 
 Bước 3: HS viết ngắn gọn nội dung chính của VB vào ô hình chữ nhật ở giữa. 
 Bước 4: HS viết mỗi ý chính vào một ô vuông xung quanh; viết các ý phụ bên 
dưới ý chính; các ý phụ và ý chính được phân biệt bằng màu sắc hoặc kiểu chữ. 
 BIỂU ĐỒ NGUYÊN NHÂN KHÔNG HỨNG THÚ 
 VỚI HOẠT ĐỘNG VIẾT VĂN CỦA HS
 15%
 Do không biết lập ý
 5%
 Do phương pháp dạy của GV
 80% Do phải viết bài nhiều
 Có thể thấy rằng tỉ lệ học sinh không quan tâm, không hứng thú với hoạt động 
viết Văn còn khá lớn và có tới 80% xuất phát từ nguyên nhân các em chưa biết tìm 
ý, lập dàn ý. 
 Khi viết bài học sinh thường gặp những lỗi sau: Không xác định đúng trọng 
tâm yêu cầu của đề; Không giới thiệu khái quát vấn đề và đối tượng phân tích mà đi 
thẳng vào phần phân tích khiến mất điểm; Chưa biết cảm nhận, bình luận, đánh giá; 
Thiếu liên hệ, so sánh; Không biết xác định luận điểm nên bài viết không có luận 
điểm. Luận điểm trình bày dài dòng, lan man, thậm chí khó hiểu; Không hoàn thành 
bài viết. 
 CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP TỔ CHỨC THỰC HIỆN SỬ DỤNG BẢNG BỐN 
 Ô VUÔNG TRONG DẠY HỌC HOẠT ĐỘNG VIẾT MÔN NGỮ VĂN 10 
 NHẰM PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG VIẾT CỦA HỌC SINH. 
 3.1. Sử dụng bảng bốn ô vuông trong hướng dẫn kĩ năng viết đoạn văn 
 Đoạn văn được dùng với ý nghĩa để chỉ sự phân đoạn nội dung, phân đoạn ý 
của văn bản. Một văn bản bao gồm nhiều đoạn văn, mỗi đoạn phải có sự hoàn chỉnh 
nhất định nào đó về mặt ý, về mặt nội dung. Nhưng thế nào là một nội dung, một ý 
hoàn chỉnh thì không có tiêu chí để xác định rõ ràng. Theo nội dung trong chương 
trình THPT, có hai dạng đoạn văn chính là: đoạn văn nghị luận xã hội và đoạn văn 
nghị luận văn học. 
 Học sinh thường cảm thấy viết một bài văn sẽ dễ hơn viết một đoạn văn. Nhiều 
em lúng túng trong việc chọn luận điểm, luận cứ, dẫn chứng. Các em hoang mang 
không biết mình sẽ viết những gì, viết như thế nào cho đủ ý mà vẫn đảm bảo số câu 
chữ và đảm bảo thời gian cho toàn bài thi. Có em theo thói quen tham kiến thức, viết 
thật dài vì tâm lí bỏ cái gì cũng tiếc dẫn đến mất thời gian cho câu khác mà số điểm 
vẫn không tăng lên. Có em, do tâm lí thi cử nên cứ làm theo thói quen, vẫn viết thành