Sáng kiến kinh nghiệm Rèn kỹ năng làm văn miêu tả - Dạng bài miêu tả cây cối cho học sinh Lớp 4

 - 2 -
 Xuất phát từ cơ sở mang tính lý luận và thực tiễn như trên, và nhất là 
mong muốn của những người thầy: “Làm thế nào để các em viết được những 
câu văn, đoạn văn, bài văn hay”. Để giúp các em tự tin, phấn khởi và yêu thích 
phân môn Tập làm văn, học sinh biết viết bài văn miêu tả nói chung và tả cây 
cối nói riêng.
 Nên tôi quyết định chọn đề tài: “Rèn kỹ năng làm văn miêu tả – dạng 
bài miêu tả cây cối cho học sinh lớp 4.” 
 II. Mục đích nghiên cứu:
 - Giúp học sinh lớp 4 có kỹ năng làm bài văn miêu tả cây cối hay, sinh 
động và sáng tạo
 - Giúp giáo viên khối 4 có một số kiến thức và kinh nghiệm khi hướng 
dẫn học sinh viết bài văn miêu tả nói chung và tả cây cối nói riêng.
 - Giúp bản thân tự học hỏi để nâng cao trình độ chuyên môn
 III. Thời gian, đối tượng, phạm vi nghiên cứu:
 - Thời gian: Tôi nghiên cứu đề tài này trong khoảng thời gian từ 
05/09/2022 đến ngày 30/03/2023.
 - Đối tượng: “Rèn kỹ năng làm văn miêu tả - dạng bài miêu tả cây cối cho 
học sinh lớp 4”. 
 - Phạm vi nghiên cứu: Chỉ nghiên cứu trong phạm vi lớp 4E Trường Tiểu 
học Tòng Bạt năm học 2022 - 2023. 
IV. Phương pháp nghiên cứu
 Phương pháp dạy học phổ biến hiện nay là phương pháp dạy học hướng 
tập trung vào học sinh, lấy học sinh làm trung tâm. Vì vậy, giáo viên chỉ là 
người tổ chức ra những tình huống học tập, có tác dụng kích thích óc tò mò và 
tư duy độc lập của học sinh, giúp học sinh phát hiện ra những cái mới lạ, cái đẹp 
ở thế giới xung quanh mình. Từ đó các em thích quan sát và thể hiện những gì 
mình quan sát được một cách có hệ thống giàu hình ảnh và logic. - 4 -
dạy học kết hợp tổ chức nhiều hình thức dạy học phong phú. Trong biện pháp 
này, tôi thường sử dụng phương pháp quan sát để học sinh quan sát mẫu, đọc 
thầm mẫu. Sau đó sử dụng phương pháp vấn đáp gợi mở để học sinh hiểu mẫu 
giúp cho việc định hướng bài học tốt hơn. Sau đó giáo viên sử dụng phương 
pháp phân tích ngôn ngữ để tóm lại những điều cơ bản mẫu nêu ra.
 Như vậy văn bản dài giáo viên cần tổ chức hướng dẫn hoạt động học tập 
hợp lí để học sinh nhận diện nhanh nhất. 
 Chẳng hạn, khi dạy bài: Thế nào là miêu tả ? 
 Học sinh đọc yêu cầu, đọc thầm mẫu ( hình thức học cá nhân)
 Hãy quan sát mẫu và cho biết (phương pháp quan sát, phương pháp hỏi 
đáp, hình thức học cả lớp)
 Hỏi: Tên sự vật đầu tiên được miêu tả là gì ? 
 - Cây sồi
 Hỏi: Cây sồi có đặc điểm gì nổi bật?
 - Cao lớn, lá đỏ chói lọi, lá rập rình lay động như những đốm lửa.
 Hỏi: “ Cao lớn ” tả về đặc điểm gì của cây sồi ?
 - Hình dáng.
 Hỏi: “ Lá đỏ chói lọi ” miêu tả đặc điểm gì của cây sồi ?
 - Màu sắc.
 Hỏi: Theo em, tác giả miêu tả lá của cây sồi đang ở trạng thái nào?
 - Chuyển động.
 Hỏi: Từ nào cho biết, lá của cây sồi đang ở trạng thái chuyển động?
 - Rập rình.
 Giáo viên tóm lại : Phần mẫu đã chỉ ra một số đặc điểm của sự vật đầu tiên 
được miêu tả về hình dáng, màu sắc, chuyển động.
 Sau khi thực hiện biện pháp phân tích mẫu, tôi thấy các em đã biết vận 
dụng mẫu và làm tốt các phần tiếp theo.
 2. Giải pháp thứ hai: Hình thành lý thuyết – tìm đặc điểm nổi bật.
 Trong quá trình hình thành lí thuyết văn miêu tả cho học sinh lớp 4, giáo 
viên cần sử dụng một số phương pháp đặc trưng như phương pháp trực quan, 
phương pháp quan sát, phương pháp vấn đáp gợi mở, phương pháp phân tích - 6 -
 Hỏi: Bài văn đã sử dụng từ loại nào? Biện pháp nghệ thuật gì để miêu tả 
các bộ phận ấy?
 - Bài văn sử dụng nhiều tính từ, miêu tả như: Xoè, vàng thắm, chín đậm và 
nghệ thuật so sánh : gốc lớn bằng bắp tay.
 Giáo viên dùng phương pháp phân tích ngôn ngữ chốt lại nội dung yêu cầu 2; bài 
văn miêu tả cây cối có thể tả theo trình tự, tả thứ tự từng bộ phận của cây như: gốc, 
thân, cành, lá, hoa, quả hoặc là từng thời kỳ phát triển theo mùa trong năm
 Từ đó học sinh dễ dàng tổng hợp được cấu tạo của bài văn miêu tả cây cối 
gồm 3 phần.
 1. Mở bài: Tả hoặc giới thiệu bao quát về cây.
 2. Thân bài: Tả từng bộ phận của cây hoặc từng thời kì phát triển của cây.
 3. Kết bài: Nêu cảm nghĩ về cây cần tả.
 Tóm lại, với biện pháp trên, học sinh tự hình thành lý thuyết văn miêu tả về 
"Cấu tạo bài văn miêu tả cây cối" Các em biết vận dụng lý thuyết văn miêu tả 
để viết một bài văn tả một loại cây có bố cục rõ ràng, các phần đủ ý, biết sử 
dụng nghệ thuật nhân hoá so sánh, dùng từ gợi tả màu sắc, chỉ hoạt động, để bài 
văn thêm sinh động, giàu hình ảnh.
 Qua việc nghiên cứu đề tài, tôi thấy dạy lí thuyết văn miêu tả là một việc 
làm khó. Song tôi cũng tự rút ra cho mình một bài học kinh nghiệm vô cùng quý 
báu. Người giáo viên cần nắm được phương pháp đặc trưng của phân môn Tập 
làm văn, biết lựa chọn phương pháp phù hợp kết hợp hình thức dạy học hợp lí 
để tổ chức giờ dạy lý thuyết văn miêu tả có hiệu quả.
 3. Giải pháp thứ ba: Giúp học sinh nắm chắc yêu cầu của đề bài.
 Đây là một việc làm rất quan trọng, bới nó giúp học sinh định hướng 
được công việc mình sẽ làm: Đó là xác định được bài văn thuộc thể loại bài văn 
gì? Kiểu bài gì? Đối tượng miêu tả là gì?... Từ đó giúp các em không đi lạc yêu 
cầu của đề. Sau khi nêu xong đề bài, tôi ghi lên bảng rồi yêu cầu 2 học sinh đọc 
lại.
 Ví dụ: Trước cổng nhà em hay trong khu nhà nơi em ở, trên đường em đi 
học hay giữa sân trường có một cái cây cho bóng mát. Em hãy tả lại cái cây đó.
 Tôi hướng dẫn các em như sau:
 `- Đề bài thuộc thể loại văn gì? (miêu tả)
 - Kiểu bài nào? (tả cây cối) - 8 -
 Cảnh vật xung quanh tác động đến cây (nắng, gió, khí hậu, chim chóc, 
ong bướm, con người)
 Đó chính là quan sát bao quát rồi quan sát từng bộ phận của cây bàng.
 b, Quan sát cây cối bằng nhiều giác quan:
 Đây là thao tác quan trọng nhất và có tính chất quyết định nhiều mặt. 
Thông thường học sinh chỉ dùng mắt để quan sát. Do đó, kết quả thu được 
thường chỉ là các nhận xét và cảm xúc gắn liền với thị giác. Xong tôi đã hướng 
dẫ các em biết cách phối hợp nhịp nhàng các giác quan để quan sát. 
 + Quan sát bằng mắt: nhận ra màu sắc, hình khối, sự vật.
 + Quan sát bằng tai: âm thanh, nhịp điệu, gợi cảm xúc.
 + Quan sát bằng mũi: những mùi vị tác động đến tình cảm.
 + Quan sát bằng vị giác và xúc giác: quan sát cảm nhận.
 + Quan sát tỉ mỉ nhiều lượt. 
 Muốn tìm ý cho bài văn học sinh phải quan sát kỹ, quan sát nhiều lần 
cảnh đó tránh quan sát qua loa, đại khái.
 Cần xác định rõ vị trí thời gian, trình tự quan sát:
 Ví dụ: Quan sát cây bàng: Tôi hướng dẫn như sau:
 Các em dùng mắt để quan sát từ xa xem hình dáng của nó như thế nào? 
trông nó giống cái gì?(cái ô khổng lồ, lâu đài nấm)
 Em hãy dùng tay để sờ xem vỏ cây của cây bàng như thế nào (sần sùi, 
hơi nham nháp)
 Em hãy dùng mắt và tai để quan sát và lắng nghe xem trên cây có những 
loài vật nào? Chúng làm gỉ? 
 Với mỗi bộ phận của cây tôi đều có một câu hỏi gợi ý và giúp các em sử 
dụng từ ngữ để ghi lại những gì quan sát được. Nếu giáo viên làm tốt thao tác 
này là đã góp phần vào sự thành công của việc rèn kỹ năng quan sát cây cối cho 
học sinh.
 c, Quan sát để phát hiện, tìm ra những điểm riêng của cây:
 Để giúp người đọc phân biệt được loài cây này với loài cây khác và nhất 
là với hai cây cùng một loài, toâi đã định hướng cho các em tránh lối liệt kê tất 
cả các bộ phận như một người thợ lắp ráp một đồ vật nào đó, mà cần phải nhằm 
vào những chi tiết, bộ phận có thể khắc họa hình ảnh cây ấy một cách rõ rệt, gợi - 10 -
 + Kết bài: Nêu cảm nghĩ về cây (theo cách mở rộng hoặc không mở rộng).
 Tóm lại: Cho dù làm bài tại lớp hay về nhà, tôi luôn nhắc nhở các em 
phải lập nhanh một dàn bài.
 Ví dụ: Làm dàn ý tả cây bàng:
 + Mở bài: Giới thiệu cây bàng:
 - Có ở sân trường em; có lúc nào em không biết vì khi em tới trường đã 
thấy nó.
 + Thân bài:
 - Tả bao quát: hình dáng: cây cao đến tầng hai, như một chiếc ô.
 - Tả chi tiết: + Rễ cây: nhô lên khỏi mặt đất. 
 + Thân cây: tròn, màu nâu, xù xì
 + Tán lá: xanh um, mát rượi, che kín một khoảng sân trường.
 + Hoa: những chùm hoa li ti màu trắng xen giữa đám lá xanh.
 + Quả: quả bàng lấp ló chín vàng trong kẽ lá
 + Kết bài: Tình cảm của em đối với cây bàng.
 - Cây bàng như một gian nhà nhỏ che mưa, che nắng.
 - Chăm sóc cây bàng để nó ngày một xanh tốt.
 Làm nhiều lần như vậy tôi đã xác định cho các em một thói quen tốt.
 6. Giải pháp thứ sáu: Dựng đoạn và viết bài văn miêu tả cây cối.
 Đây là bước cuối cùng để hoàn chỉnh đoạn văn, bài văn. Từ các ý đã lập, 
các em sử dụng ngôn ngữ, phát triển ý để dựng thành đoạn và bài. Tôi hướng 
dẫn các em viết bài văn thành nhiều đoạn, như vậy mỗi đoạn văn miêu tả có một 
nét nhất định.
 Ví dụ: Khi tả cây bàng:
 Đoạn 1: giới thiệu cây bàng.
 Đoạn 2: Tả bao quát cây bàng (nhìn từ xa, khi đến gần)
 Đoạn 3: Tả từng bộ phận (gốc, rễ, thân, cành, lá, hoa, quả)
 Đoạn 4: Tình cảm của em đối với cây bàng. - 12 -
 Khi phân tích đoạn 3 tôi giúp các em nhận thấy tác giả sử dụng hàng loạt 
các từ ngữ đã được chọn lọc, nghệ thuật: so sánh.
 “Thân nó khẳng khiu, cao vút, cành ngang thẳng đuột – Lá nhỏ xanh 
vàng, hơi khép lại tưởng như lá héo.”
 Qua đó, tôi giúp học sinh hiểu rằng người ta có thể mượn hình ảnh để ca 
ngợi một hình ảnh khác (mượn cái không đẹp của cây sầu riêng để tăng thêm 
hương vị của trái sầu riêng)
 + Ví dụ 2: Khi dạy đến bài “Hoa học trò” Tiếng việt 4 – Tập 2/43. Trong 
phần tìm hiểu bài tôi giúp các em cảm nhận được cái hay, cái độc đáo qua cách 
dùng từ của Xuân Diệu.
 Để giúp người đọc cảm nhận được số lượng hoa phượng ra nhiều và rất 
đẹp, ông đã sử dụng một loạt các điệp từ, điệp ngữ để diễn tả điều đó:
 “Phượng không phải là một đóa, không phải vài cành. Phượng đây là cả 
một loạt, cả một vùng, cả một góc trời đỏ rực. Mỗi hoa chỉ là một phần tử của 
cái xã hội thắm tươi, người ta quên đóa hoa, chỉ nghĩ đến cây, đến hàng, đến 
những tán hoa lớn xòe ra như muôn ngàn con bướm thắm đậu khít nhau”.
 Để giúp học sinh hiểu khi quan sát cây cối người ta cần phải phối hợp 
nhiều giác quan.
 Tả lá phượng tác giả viết:
 “Lá xanh um, mát rượi, ngon lành như lá me non.”
 Chỉ bằng một câu nhưng tác giả đã sử dụng tới ba giác quan: mắt (xanh 
um), khứu giác (mát rượi), vị giác (ngon lành).
 Tóm lại: Ta thấy các từ ngữ miêu tả trong các bài tập đọc rất đa dạng và 
phong phú, chúng được sử dụng rất hay, sinh động, gây ấn tượng. Cách sử dụng 
các biện pháp nghệ thuật trong các bài Tập đọc cũng rất là sáng tạo. Bằng cách 
này tôi đã giúp học sinh tích lũy thêm vốn từ và học cách sử dụng chúng, đồng 
thời thông qua các bài Tập đọc tôi cũng giúp các em hiểu thêm rằng để một bài 
băn miêu tả hay thì cần phải sử dụng các biện pháp nghệ thuật hợp lý.
 b, Dạy Tập làm văn thông qua môn Luyện từ và câu:
 - Mục tiêu chính của luyện từ và câu là giúp học sinh mở rộng vốn từ; 
cách sử dụng từ chính xác, cách viết câu đủ ý. - 14 -
 Quả cà chua như cái đèn lồng nhỏ xíu
 Thắp mùa đông ấm những đêm thâu
 Quả ớt như ngọn lửa đèn dầu
 Chạm đầu lưỡi – chạm vào sức nóng
 Hỏi: Bài thơ miêu tả những loại trái cây nào? (nhót, cà chua, ớt).
 - Tác giả đã sử dụng nghệ thuật gì để miêu tả các loại trái cây đó? Lấy ví 
dụ. (nghệ thuật so sánh: quả nhót – ngọn đèn, quả cà chua – đèn lồng, quả ớt – 
ngọn lửa đèn dầu.)
 Từ đó tôi chỉ cho học sinh cái hay, sáng tạo và tác dụng của biện pháp 
nghệ thuật nêu trên.
 - Em học tập được gì khi học bài văn này? (học được cách miêu tả, cách 
dùng từ, sử dụng các biện pháp nghệ thuật.)
 Tóm lại: Thông qua tất cả các môn học này, người giáo viên có thể khéo 
léo khai thác để làm giàu vốn từ ngữ cho học sinh (từ ngữ miêu tả) và giúp học 
sinh biết cách sử dụng chúng một cách hợp lý. Xong do đặc trưng của môn học, 
mỗi giờ học chỉ thiên về một mặt nào đó, nó chỉ hỗ trợ để học sinh học tốt hơn 
phân môn Tập làm văn. Vì thế người giáo viên không thể lạm dụng để biến nó 
thành một giờ dạy Tập làm văn chính.
 8. Giải pháp thứ tám: Rèn kỹ năng tự kiểm tra đánh giá khả năng của 
mình và của bạn:
 Đặc điểm nhận thức của học sinh tiểu học là tư duy cụ thể. Do đó trong 
giảng dạy, giáo viên cần đưa ra những ví dụ cụ thể để học sinh hình dung, hiểu 
rõ cách làm. Vì vậy trong các giờ trả bài viết, sau khi nhận xét và hướng dẫn học 
sinh chữa lỗi, tôi chọn những bài văn hay, đạt điểm cao của học sinh trong lớp 
để biểu dương, sau đó đọc cho cả lớp cùng nghe. Đọc xong, tôi đặt ra một số câu 
hỏi để các em trả lời. 
 Ví dụ:
 - Bài làm của bạn hay ở chỗ nào? Sáng tạo ở chỗ nào?
 - Em học tập được những gì từ bài làm của bạn?...
 Trả lời đúng các câu hỏi của giáo viên đặt ra là học sinh đã học tập được 
 chính bạn của mình. - 16 -
 II. Kết luận
 Qua việc thực hiện đề tài: “Rèn kỹ năng làm văn miêu tả - dạng bài 
miêu tả cây cối cho học sinh lớp 4”, tôi nhận thấy rằng kết quả thu được không 
phải có ngay trong một sớm một chiều, nó là cả một quá trình.
 Để có hiệu quả cao thì cả giáo viên và học sinh đều phải nỗ lực phấn đấu. Vì 
vậy những người giáo viên phải có biện pháp tích cực, áp dụng thường xuyên, 
liên tục, có như vậy mới bồi dưỡng được năng lực viết văn cho các em. Bên 
cạnh đó, giáo viên cần quan tâm đến mọi đối tượng học sinh trong giờ học. với 
học sinh trung bình, yếu thì chỉ yên cầu thì chỉ yêu cầu các em viết đúng, đủ 
(môû bài trực tiếp, kết bài không mở rộng). Với học sinh khá giỏi thì khuyến 
khích và hướng các em viết câu văn hay, bài văn sinh động (mở bài gián tiếp, 
kết bài mở rộng.) Điều quan trọng là người giáo viên phải thu hút được tất cả 
học sinh cùng tham gia hoạt động học tập.
 Đối với học sinh, để làm được một bài văn miêu tả cây cối hay, giàu hình 
ảnh, cảm xúc, lôi cuốn người đọc bắt buộc các em phải có được kỹ năng làm bài. 
(Từ quan sát, lựa chọn ý, sắp xếp ý, viết đoạn, viết bài.) Và các yêu cầu bổ trợ 
cho quá trình rèn luyện kỹ năng. Vì vậy ngoài giờ tập làm văn, học sinh cần có 
thói quen tích lũy vốn từ, trau dồi cách sử dụng nó thông qua tất cả các giờ học. 
Ngoài ra, học sinh có thể tìm thêm sách tham khảo, báo, truyện để đọc, điều đó 
cũng rất bổ ích cho việc học văn của các em.
 III. Đề xuất và khuyến nghị:
 Để kết quả của đề tài có thể được áp dụng rộng rãi và có hiệu quả, tôi xin 
có một số ý kiến đề xuất sau đây:
 Phòng Giáo dục đào tạo hàng năm cần tổ chức các phong trào thi đua 
viết thơ văn, sáng tác nhỏ của tuổi thơ để các em có điều kiện phát huy tài năng 
của mình.
 - Trong các kỳ hội giảng, hội thi nên khuyến khích giáo viên dạy tập làm 
văn để trao đổi tìm ra phương pháp hay.
 - Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất cho nhà trường: Trang bị những thông 
tin hiện đại, máy tính nối mạng Internet để giáo viên có thể tra cứu, tìm các 
thông tin phục vụ cho giảng dạy.
 - Tăng cường đầu sách trong thư viện để giáo viên có đủ tư liệu tham 
khảo phục vụ cho giảng dạy nhất là các tạp chí: Giáo dục Tiểu học, Thế giới 
trong ta - 18 -
 CÁC MINH CHỨNG
BẢNG 1: BẢNG ĐIỀU TRA TRƯỚC KHI THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP
 Tổng số 
 Hoàn thành tốt Hoàn thành Chưa hoàn thành
 học sinh
 35 học SL % SL % SL %
 sinh 13 37,1 18 51,5 4 11,4
 BẢNG 2: BẢNG ĐIỀU TRA SAU KHI THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP
 Năm học Tổng số Hoàn thành Chưa hoàn 
 Hoàn thành
 2022 -2023 học sinh tốt thành
 Trước khi SL % SL % SL %
 35
 thực hiện 13 37,1 18 51,5 4 11,42 
 Sau khi thực 
 35 25 71,5 10 28,5 0 0
 hiện