Sáng kiến kinh nghiệm Rèn kĩ năng trong dạy nói và nghe Ngữ văn 7

 1/15
 I. LÝ DO CHỌN BIỆN PHÁP
 Trong chương trình GDPT 2018, yêu cầu cần đạt của của năng lực ngôn 
ngữ là trình bày dễ hiểu các ý tưởng và cảm xúc; có thái độ tự tin khi nói trước 
nhiều người; sử dụng ngôn ngữ, cử chỉ điệu bộ thích hợp khi nói; kể lại được 
một cách mạch lạc câu chuyện đã đọc, đã nghe; biết chia sẻ những cảm xúc, thái 
độ, trải nghiệm, ý tưởng của mình đối với những vấn đề được nói đến; thảo luận 
ý kiến về vấn đề đã đọc, đã nghe; thuyết minh về một đối tượng hay quy trình; 
biết cách nói thích hợp với mục đích, đối tượng và ngữ cảnh giao tiếp; biết sử 
dụng hình ảnh, kí hiệu, biểu đồ,... để trình bày vấn đề một cách hiệu quả.
 Do đó, tiết dạy Nói và Nghe là một tiết học vô cùng quan trọng đối với 
học sinh. Qua tiết dạy nói và nghe giáo viên giúp cho học sinh mở rộng vốn từ, 
biết cách vận dụng từ ngừ, ngữ pháp để diễn đạt ý tưởng chính xác, rõ ràng, 
trong sáng. Hơn nữa giáo viên còn rèn luyện cho học sinh các mặt cụ thể về lời 
nói (phải rõ nghĩa, rõ ý), giọng nói (phải vừa nghe, vừa cố gắng truyền cảm) và 
tư thế nói (phải mạnh dạn, tự tin giúp cho lời nói có sức thuyết phục hơn). Đồng 
thời qua dạy nói và nghe góp phần củng cố các kiến thức (về phương thức tự sự, 
miêu tả, biểu cảm, thuyết minh, nghị luận); kĩ năng (tìm hiểu đề, làm dàn ý, liên 
kết câu, liên kết đoạn...) đã và đang học trong chương trình. Nói và nghe tốt có ý 
nghĩa hết sức quan trọng đối với các em không chỉ trong thời gian học tập ở 
trường mà còn trong suốt thời gian sống và làm việc sau này.
 Rèn luyện kĩ năng nói và nghe cho học sinh là một việc khó, nhưng dù 
khó thế nào, yêu cầu của 2 kĩ năng này phải luôn luôn được coi trọng. Nếu như 
đọc và viết là hai kĩ năng quan trọng của hoạt động tiếp nhận thông tin, thì nói 
và nghe là hai kĩ năng quan trọng của hoạt động bộc lộ, truyền đạt thông tin cần 
được rèn luyện và phát triển trong nhà trường. Luyện nói và nghe trong nhà 
trường là giúp cho học sinh có thói quen nói trong những môi trường giao tiếp 
khác nhau. Nó được thực hiện một cách hệ thống, theo những chủ đề nhất định, 
gắn với những vấn đề quen thuộc trong cuộc sống hàng ngày. Tuy nhiên, thực tế 
giảng dạy các tiết nói và nghe này (trước đây còn gọi là tiết Luyện nói) còn 
nhiều tồn tại, hạn chế cần khắc phục như: Kỹ năng nói và khả năng lắng nghe, 
phản hồi của học sinh chưa đạt được hiệu quả như mong muốn. Vì vậy, trong 
quá trình tham gia giảng dạy cho học sinh, tôi rất chú trọng tới các tiết học này. 
 Tiến hành khảo sát thực trạng về kỹ năng nói và nghe cho học sinh lớp 7E 
tại trường THCSLương Thế Vinh vào đầu năm học (2022– 2023) và cho kết quả 
như sau: 3/15
 - Phạm vi: các biện pháp nâng cao hiệu quả tiết dạy nói và nghe cho HS 
lớp 7 tại lớp 7E trường THCS Lương Thế Vinh
 IV. BIỆN PHÁP THỰC HIỆN/ CÁCH THỰC HIỆN
 1. Giải pháp 1: Giao nhiệm vụ chuẩn bị cho học sinh tại nhà.
 Đây là khâu rất quan trọng tạo nên thành công cho tiết Nói và nghe, giáo 
viên cần giao cho học sinh chuẩn bị trước tại nhà.Vì vậy, tôi rất chú trọng tới 
khâu này đối với học sinh. Thông thường, tôi giao nhiệm vụ cho học sinh về nhà 
như sau:
 Nhiệm vụ cần thực hiện tại nhà:
 - Thứ nhất: Đọc kỹ yêu cầu của để, lựa chọn nội dung mà mình dự kiến sẽ 
luyện nói trước lớp.
 - Thứ hai: Tìm ý và lập dàn ý cho bài nói. 
 - Thứ ba: Chuẩn bị các tư liệu, tranh ảnh hỗ trợ cho bài nói (nếu có).
 - Thứ tư: Nêu lên những cảm xúc, suy nghĩ, bài học rút ra từ bài nói. Lựa 
chọn cách thức thể hiện sao cho phù hợp với bài nói.
 Cách thức giao nhiệm vụ cho học sinh:
 Cách 1: Giao nhiệm vụ cá nhân thông qua phiếu học tập.
 Ví dụ: Trình bày ý kiến về vấn đề: Trẻ em và việc sử dụng các thiết bị 
công nghệ (Ngữ văn 7)
 Mẫu phiếu học tập hướng dẫn học sinh bước tìm ý:
 PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1
 Đề bài: Trình bày ý kiến về vấn đề: Trẻ em và việc sử dụng các thiết bị công 
 nghệ
 BƯỚC TÌM Ý CHO ĐỀ BÀI
Yêu cầu Nội dung chuẩn bị
1. Hiện trạng của việc trẻ em sử 
dụng các thiết bị công nghệ.
2. Nguyên nhân của tình trạng trẻ 
em sử dụng quá nhiều các thiết bị 
công nghệ.
3. Hậu quả của tình trạng trẻ em sử 
dụng nhiều các thiết bị công nghệ.
4. Giải pháp khắc phục tình trạng 
5. Liên hệ đến bản thân em và các 
bạn 5/15
 Mẫu phiếu học tập hướng dẫn học sinh bước lập dàn ý:
 PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2
 Đề bài: Kể lại một truyện ngụ ngôn.
 BƯỚC LẬP DÀN Ý CHI TIẾT
 Yêu cầu Nội dung chuẩn bị
A. Phần mở đầu
- Lời chào hỏi (Chào hỏi thầy cô và các bạn, 
giới thiệu bản thân)
- Giới thiệu về truyện ngụ ngôn mà em định kể.
B. Phần nội dung chính của bài nói.
Ví dụ: Truyện ngụ ngôn Ếch ngồi đáy giếng là 
một trong những truyện dân gian hay. Tác giả 
dân gian mượn chuyện loài vật để nêu lên bài 
học sâu sắc đối với con người.
Nội dung chính
Lựa chọn và sắp xếp các ý tìm được từ truyện 
ngụ ngôn Ếch ngồi đáy giếng theo một trình tự 
hợp lí. 
Ví dụ: 
+ Khi ếch ở trong giếng (hoàn cảnh sống, suy 
nghĩ và thái độ của ếch). 
+ Khi ếch ra ngoài giếng (môi trường sống đã 
thay đổi; hành động và thái độ của ếch; hậu 
quả).
C. Kết luận
+ Nhận xét, đánh giá chung về nhân vật con ếch 
trong câu chuyện.
+ Nêu ý nghĩa và bài học cho bản thân từ truyện 
ngụ ngôn Ếch ngồi đáy giếng.
Liên hệ - hành động bản thân
 Cách 2. Giao nhiệm vụ cho nhóm thông qua phương pháp dự án hoặc 
hoàn tất một nhiệm vụ.
 - Cách thức giao nhiệm vụ:
 + Chia lớp thành các nhóm, giao nhiệm vụ cho các nhóm về xác định nội 
dung dự định sẽ trình bày, tìm ý cho nội dung nói và nghe.
 + Hướng dẫn các nhóm thống nhất và lập dàn ý theo kỹ thuật sơ đồ tư duy 
ra giấy A0. 7/15
đạt hiệu quả. Tùy theo mỗi đề bài mà ta áp dụng hình thức trình bày bài nói phù 
hợp. 
 a/ Thi nói tiếp sức đồng đội
 Có thể dùng hình thức này đối với lớp dạy có nhiều học sinh trung bình, 
chưa quen nói trước tập thể, lại ít có nhân tố tích cực (HS khá giỏi, lanh lợi, hoạt 
bát) làm nòng cốt. Cách nói này yêu cầu nói trong phạm vi thời gian nhất định, 
tạo không khí sôi nổi, kích thích sự mạnh dạn, tự tin...
 Bước 1: Nói trong nhóm
 Giáo viên phân loại học sinh (giỏi, khá, trung bình,...) trong mỗi nhóm. Ở 
các nhóm đều thống nhất phần nói:
 - Phần mở bài: học sinh trung bình, yếu
 - Một phần của thân bài: học sinh khá, giỏi
 - Phần kết bài: học sinh trung bình, yếu
 HS dựa trên dàn ý đã xây dựng, luyện nói với nhau trong nhóm. Các bạn 
trong nhóm nhận xét, góp ý về nội dung bài nói và cách thức nói (Bài nói đã đủ 
ý chưa? Bài nói có mạch lạc không? Ngôn ngữ diễn dạt như thế nào? Phong 
cách nói ra sao? Giọng nói có rõ ràng, tự nhiên không?...)
 Bước 2: Nói trước tập thể lớp
 - Mỗi nhóm lần lượt lên nói theo hình thức tiếp sức. Cụ thể nhóm 1: Hs 
trung bình, yếu nói phần mở bài; học sinh khá giỏi nói một phần của thân bài; 
học sinh trung bình, yếu nói phần kết bài. Tiếp theo nhóm 2 tưong tự như vậy....
 - Học sinh trong lớp theo dõi, nhận xét
 - Gv nhận xét chung về nội dung nói và cách nói đổi với các nhóm và cho 
điểm. GV lưu ý nhấn mạnh phần cho điểm đối với nhóm có học sinh trung bình, 
yếu nói khá tốt, mạnh dạn, tự tin; học sinh khá giỏi nói tốt kèm giọng điệu, thái 
độ, cử chỉ....
 b/Thi nói có hình ảnh minh họa.
 Cách nói này dành cho nhiều đối tượng học sinh, có những học sinh trung 
bình, yếu; những học sinh tuy có khả năng viết bài nhưng chưa mạnh dạn tự tin 
nói trước tập thể. Cách này tương tự như cách thi nói tiếp sức nhưng có vật dụng 
trực quan, hình ảnh minh họa phần nào giúp các em tự tin nói hơn.
 Ví dụ minh hoạ bài nói: Kể lại một truyện ngụ ngôn bằng các hình ảnh 
rất hấp dẫn người nghe. 9/15
 (Vì mưa, Ếch tràn ra ngoài giếng)
(Ếch đi lại nghênh ngang và bị một con trâu giẫm bẹp) 11/15
vai hướng dẫn viên du lịch để thuyết minh về một danh lam thắng cảnh; vào vai 
nhà văn để giới thiệu về một cuốn sách mới ra
 Khi HS được vào vai các em sẽ không những rèn luyện năng lực giao tiếp 
mà còn khiến hs thấy mình chững chạc, lớn khôn, có hiểu biết
 Việc linh hoạt sử dụng một số hình thức luyện nói khác nhau nhằm thay 
đổi không khí giờ luyện nói cũng như tạo điều kiện cho học sinh được thể hiện 
khả năng của mình tùy vào năng lực mỗi em. Điều đạt đến cuối cùng là dù ít hay 
nhiều mỗi học sinh đều được trưởng thành về khả năng giao tiếp lựa chọn từ ngữ 
để phục vụ cho hiệu quả giao tiếp tốt hơn trong cuộc sống sau này.
 4. Giải pháp 4: Ứng dụng công nghệ thông tin và các phương tiện 
trực quan trong bài nói để thu hút người nghe.
 Để bài nói của mình trở nên hấp dẫn hơn, tôi đã hướng dẫn các em có thể 
ứng dụng công nghệ thông tin trong quá trình thực hiện bài nói để thu hút người 
nghe hơn. Vậy, ứng dụng công nghệ bằng cách nào?
 - Hướng dẫn học sinh sử dụng trang Google hoặc Youtobe để tải và nghe 
các bài nói mới. Từ đó học sinh có thể học cách thức điều chỉnh giọng nói, tác 
phong, nét mặt, cử chỉ của bản thân khi tham gia nói.
 - Hướng dẫn học sinh cách sử dụng âm nhạc phù hợp với bài nói mà mình 
lựa chọn để tăng thêm tính hấp dẫn cho bài nói (nên lựa chọn âm thanh ở mức 
vừa phải, nhạc điệu lựa chọn cần phù hợp với chủ đề trong bài nói).
 + Có thể hướng dẫn học sinh sử dụng phần mềm cắt và ghép nhạc trực 
tuyến để có những đoạn nhạc phù hợp.
 + Sử dụng các phần mềm Catcut hoặc ticktok trên điện thoại để có được 
những đoạn nhạc phù hợp. ( cách sử dụng nhạc này, học sinh lớp 6 khá thành 
thạo)
 - Sử dụng phương tiện trực quan như hình ảnh, đồ dùng để thu hút người 
nghe. 
 5. Giải pháp 5: Hướng dẫn học sinh cách tập luyện trước khi trình 
bày trước lớp.
 Việc hướng dẫn học sinh cách tập luyện trước khi trình bày trước lớp rất 
quan trọng. Bởi khi các em được tập luyện, các em sẽ tự tin hơn, mạnh dạn hơn 
và hiệu quả phần nói sẽ tốt hơn.
 - Tập luyện cách điều chỉnh giọng nói và tốc độ nói.
 + Âm lượng giọng nói: thay đổi phù hợp lúc to, lúc nhỏ.
 + Tốc độ nói: Có thể nhanh hay chậm phù hợp với từng chi tiết, sự việc 
trong bài. 13/15
 7. Giải pháp 7: Kiểm tra, đánh giá, chỉnh sửa.
 - Học sinh tự kiểm tra và chỉnh sửa bản thân như:
 + Người nói kiểm tra: So với yêu cầu của người nói, em đã đạt được 
những điều gì? Em cần thay đổi điều gì trong bài nói đó?
 + Người nghe: So với yêu cầu của người nghe, em đã đạt được những gì? 
Em thấy bài kể của bạn có thuyết phục không? Vì sao?
 - Giáo viên kiểm tra, đánh giá, chỉnh sửa cho cả người nói và người nghe.
 - Khung tự đánh giá của người nói và người nghe trong mỗi tiết nói và 
nghe (ở khung mẫu này, giáo viên có thể chỉnh sửa các tiêu chí dựa trên yêu cầu 
của tiết học, bài học đó). 15/15
2. Em tự tin thuyết trình Trước x
trước các bạn. Sau x
3. Khả năng diễn đạt ngôn Trước x
ngữ của em. Sau x
4. Em tích cực tham gia Trước x
nhận xét, chia sẻ trước bài 
 Sau x
nói của bạn.
 - Kết quả khảo sát, đánh giá sau những tuần đầu tiên áp dụng.
 Trình Trình bày ở Trình bày ở Trình bày Không 
 Sĩ bày tốt mức khá (7- mức TB (5- chưa đạt (0- khí lớp 
 Lớp
 số (9->10đ >8đ) >6đ) >4,5đ) học
 TS % TS % TS % TS %
 7E 29 8 27,5 18 62 3 10,5 0 0 Sôi nổi
 Việc xây dựng các tiết Nói và nghe thực sự là một điểm mới trong chương 
trình Giáo dục phổ thông tổng thể 2018. Trong quá trình tổ chức thực hiện, tôi 
còn khá bỡ ngỡ với hàng loạt các câu hỏi như: Hướng dẫn học sinh thực hiện 
các tiết này như thế nào để đạt được hiệu quả cao? Làm như thế nào để học sinh 
tự tin hơn trong quá trình giao tiếp? Với những giải pháp mà tôi đưa ra, không 
hẳn là mới nhưng đã phần nào hỗ trợ tôi và đồng nghiệp trong những bước đi 
đầu tiên này.
 Việc thực hiện áp dụng biện pháp “RÈN KĨ NĂNG TRONG DẠY NÓI 
VÀ NGHE NGỮ VĂN 7”đã giúp học sinh rèn được kĩ năng nói kết hợp điệu bộ, 
ngữ điệu, mạnh dạn, tự tin nói trước tập thể là cơ sở để nói trong một môi trường 
xã hội công chúng. Khi học sinh có khả năng ăn nói hoạt bát và chuẩn mực, các 
em sẽ được chào đón ở bất cứ nơi đâu và được thể hiện quan điểm của bản thân 
thì môn Ngữ văn sẽ là môn học tiền đề, tạo kĩ năng mềm cần thiết cho các bạn 
trẻ trước các tình huống và dễ dàng thành công trong tương lai. Đồng thời qua 
tiết luyện nói góp phần củng cố các kiến thức, kĩ năng đã và đang học trong 
chương trình.
 Với kết quả đã đạt được có thể kết luận: sáng kiến hoàn toàn có khả năng 
áp dụng và nhân rộng trong dạy học môn Ngữ văn tại các nhà trường.
 Trên đây là đề tài sáng kiến kinh nghiệm của bản thân tôi đã được thực 
hiện ở trong nhà trường và có hiệu quả nhất định. Hi vọng với các giải pháp tôi 
đã trình bày trên sẽ được nhiều giáo viên áp dụng thì hiệu quả của sáng kiến 
ngày càng cao và bền vững hơn. Tuy nhiên đề tài tôi đưa ra vẫn là ý kiến chủ 
quan của cá nhân cũng không thể tránh được thiếu sót, hạn chế cũng như vấn đề 
tranh cãi bàn luận. Rất mong nhận dược sự góp ý chân thành của đồng nghiệp.
 Tôi xin chân thành cảm ơn!