Sáng kiến kinh nghiệm Phát triển năng lực học sinh thông qua tổ chức dạy học bằng mô hình “Lớp học đảo ngược” kết hợp trò chơi khi tìm hiểu chủ đề “Quần thể sinh vật”- Sinh học 12

 MỤC LỤC 
MỤC LỤC ............................................................................................................. 2 
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................................ 3 
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ........................................................................................ 4 
PHẦN II: NỘI DUNG .......................................................................................... 7 
I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN. ............................................................ 7 
1. Cơ sở lí luận ....................................................................................................... 7 
2. Cơ sở thực tiễn. ................................................................................................ 11 
II. GIẢI PHÁP TỔ CHỨC DẠY HỌC BẰNG MÔ HÌNH LỚP HỌC ĐẢO 
NGƯỢC KẾT HỢP TRÒ CHƠI KHI TÌM HIỂU CHỦ ĐỀ “QUẦN THỂ 
SINH VẬT”- SINH HỌC 12. ............................................................................. 19 
1. Thiết kế quy trình dạy học chủ đề bằng mô hình “Lớp học đảo ngược” kết hợp 
trò chơi trong môn Sinh học. ................................................................................ 19 
2. Phân tích nội dung và xác định mục tiêu chủ đề “ Quần thể sinh vật” .............. 20 
3. Thiết kế các hoạt động dạy học chủ đề “ Quần thể sinh vật” vận dụng mô hình 
“Lớp học đảo ngược” kết hợp trò chơi theo quy trình đã xây dựng ....................... 21 
4. Thiết kế các tiêu chí và bộ công cụ kiểm tra, đánh giá hoạt động học tập và kết 
quả học tập của học sinh. ...................................................................................... 30 
III. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .................................................................................. 32 
IV. KHẢO SÁT SỰ CẤP THIẾT VÀ TÍNH KHẢ THI CỦA CÁC GIẢI 
PHÁP ĐỀ XUẤT ................................................................................................ 37 
V. ÁP DỤNG SKKN TẠI CÁC CƠ SỞ GIÁO DỤC ............................................... 39 
VI. HIỆU QUẢ, Ý NGHĨA CỦA ĐỀ TÀI. ................................................................. 40 
PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ......................................................... 41 
1. Kết luận ............................................................................................................ 41 
2. Kiến nghị.......................................................................................................... 41 
TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................. 43 
MỘT SỐ HÌNH ẢNH MINH CHỨNG ............................................................. 44 
PHỤ LỤC............................................................................................................ 47 
 2 PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 
I. Lí do chọn đề tài 
 Bước sang thế kỉ XXI, sự bùng nổ của công nghệ thông tin, sự phát triển 
mạnh mẽ của kinh tế xã hội đã đã tạo ra nhiều cơ hội và thách thức cho con người. 
Để chuẩn bị cho thế hệ trẻ đối mặt và đứng vững trước những thách thức mới, giúp 
các em biết vận dụng tri thức, kĩ năng để giải quyết các vấn đề xảy ra trong cuộc 
sống và trở thành những công dân có ích cho xã hội, vai trò của giáo dục ngày càng 
được các quốc gia chú trọng và quan tâm đầu tư. Đổi mới, cải cách giáo dục đã 
được nhiều nước tiến hành và hầu hết đều theo xu thế giáo dục theo hướng phát 
triển phẩm chất, năng lực cho học sinh. 
 Xuất phát từ nhiệm vụ đổi mới phương pháp dạy học, Nghị quyết số 29 NQ/ 
TW, Hội nghị Trung ương 8 khoá XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và 
đào tạo đã nêu lên mục tiêu cụ thể “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy 
học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo và vận dụng 
kiến thức kĩ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi 
nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở 
để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển năng lực”. Văn 
kiện khẳng định phải chuyển mạnh quá trình giáo dục chủ yếu trang bị kiến thức 
sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất, phát huy tính chủ động và sáng 
tạo của người học. 
 Sinh học là môn khoa học sự sống, tập trung nghiên cứu các cấp tổ chức sống, 
mối quan hệ giữa các sinh vật với nhau và với môi trường. Ngoài các năng lực 
chung, dạy học sinh học còn phát triển các năng lực đặc thù môn học. Trong đó 
phần kiến thức chủ đề “Quần thể sinh vật” thuộc Sinh học 12 bao gồm một chuỗi 
khái niệm, nhiều kiến thức về mối quan hệ sinh thái trong quần thể và các vấn đề 
thực tiễn; bởi vậy, gây ra một số khó khăn về hứng thú học tập ở học sinh và việc 
tổ chức dạy học của giáo viên. Do đó, trong quá trình dạy học giáo viên cần tìm tòi 
các giải pháp tổ chức các hoạt động nhằm nâng cao hứng thú học tập, giúp học 
sinh phát triển các năng lực học tập, đồng thời nâng cao ý thức bảo vệ thiên nhiên, 
bảo vệ môi trường, nâng cao chất lượng cuộc sống. Điều đó cho thấy, vấn đề cấp 
thiết hiện nay là phải nghiên cứu và vận dụng những phương pháp dạy học mới để 
nâng cao tích cực chủ động của học sinh, tăng hứng thú học tập để mỗi giờ học, 
mỗi học sinh được học tập trong một môi trường vui vẻ, hợp tác, tự lực...từ đó, các 
em yêu thích môn học và nâng cao chất lượng học tập. 
 Xuất phát từ những yêu cầu của đổi mới dạy học, từ những đặc thù của môn 
học và từ một số thành công nhất định trong công tác tổ chức dạy học, Chúng 
Chúng tôi đã nghiên cứu và lựa chọn đề tài “Phát triển năng lực học sinh thông 
qua tổ chức dạy học bằng mô hình "Lớp học đảo ngược" kết hợp trò chơi khi 
tìm hiểu chủ đề “Quần thể sinh vật”- Sinh học 12” với mong muốn áp dụng 
phương pháp dạy học tích cực, lấy học sinh làm trung tâm để các em học sinh chủ 
động khám phá tri thức, nâng cao chất lượng dạy và học trong môn Sinh học 12. 
 4 công tác giảng dạy của giáo viên. 
 + Phương pháp tổng hợp: Tổng hợp thông tin từ các phương pháp quan sát, 
điều tra, đàm thoại, phân tích để rút ra kết luận tìm kiếm giải pháp. 
 VI. Điểm mới trong kết quả nghiên cứu của đề tài 
 - Về lý luận: Làm sáng tỏ cơ sở lí luận của biện pháp vận dụng mô hình “Lớp 
học đảo ngược” kết hợp trò chơi vào dạy học chủ đề “Quần thể sinh vật” Sinh học 
12, đổi mới và đa dạng phong phú thêm phương pháp dạy học Sinh học của giáo 
viên ở trường THPT, góp phần phát triển các phẩm chất và năng lực cho học sinh. 
 - Về thực tiễn: 
 + Đề tài góp phần đánh giá được thực trạng của việc vận dụng mô hình “Lớp 
học đảo ngược” kết hợp trò chơi trong dạy học Sinh học ở trường THPT. 
 + Đề tài đưa ứng dụng CNTT vào hỗ trợ quá trình dạy học và nghiên cứu như 
các ứng dụng Quizizz, Wordwall, Youtube 
 + Đề xuất được quy trình thiết kế các hoạt động dạy học vận dụng mô hình 
“Lớp học đảo ngược” kết hợp sử dụng trò chơi; Thử nghiệm thành công quy trình 
thiết kế các hoạt động dạy học này vào giảng dạy chủ đề “Quần thể sinh vật” Sinh 
học 12. 
 +Thiết kế được bộ công cụ đánh giá quá trình học tập và đánh giá kết quả học 
tập của học sinh 
 + Thông qua nội dung, đề tài đóng góp thêm tài liệu tham khảo cho các đồng 
nghiệp giảng dạy bộ môn Sinh học về đổi mới PPDH, đổi mới phương pháp kiểm 
tra đánh giá hoạt động học tập của học sinh định hướng phát triển năng lực theo 
tinh thần chỉ đạo của Bộ GD&ĐT thực hiện chương trình Giáo dục phổ thông mới. 
 6 đảo ngược, giáo viên cần xác định rõ việc dạy học phải lấy hoạt động học của học 
sinh làm trung tâm. 
 Trên cơ sở nghiên cứu vai trò của giáo viên, nhiệm vụ của người học trong 
mô hình lớp học truyền thống và mô hình lớp học đảo ngược, dưới đây là bảng so 
sánh: 
 Giáo viên Học sinh 
Lớp học truyền - Giáo viên hướng dẫn - Học sinh ghi chép 
thống - Giáo viên đánh giá - Học sinh làm theo hướng dẫn 
 - Học sinh có bài tập về nhà 
Lớp học đảo - “GV chia sẻ bài giảng, - “Người học hiểu sâu hơn các 
ngược tài liệu, sách, video, trang khái niệm, ứng dụng và có sự kết 
 web,... cho người học nối với nội dung đã tạo ra khi 
 nghiên cứu tại nhà” thảo luận tại lớp.” 
 - GV hướng dẫn, tổ chức - Người học nhận được sự hỗ trợ 
 thảo luận,... và chuẩn hóa khi cần thiết 
 các nội dung bài học trên 
 lớp 
 Mô hình lớp học đảo ngược được xây dựng dựa trên cơ sở lý thuyết về học 
tập tích cực (active learning). Đây là cách tiếp cận trong dạy học theo hướng để 
người học chủ động khám phá, tiếp cận kiến thức thông qua quá trình tương tác. 
Phương thức dạy học này tạo ra môi trường khuyến khích tính tự chủ trong học tập 
cho người học vì họ có thể tìm hiểu trước các kiến thức cần thiết chuẩn bị cho các 
bài học cũng như có thể tìm tòi trước các vấn đề liên quan thay vì chờ đợi sự 
truyền đạt kiến thức của giáo viên trên lớp. 
 Vận dụng mô hình lớp học đảo ngược có nghĩa là học sinh sẽ học nghiên cứu 
tài liệu và bài học ở nhà, khi đến lớp thì học sinh sẽ dành thời gian đó để làm bài 
tập, trao đổi kiến thức với bạn khác, giải quyết các vấn đề do giáo viên đặt ra. Quá 
trình học sinh học trước bài ở nhà kết hợp cả phương pháp học tập theo nhóm, tập 
thuyết trình cho các bạn nghe và dạy lại kiến thức cho người khác,... Những 
phương pháp trên được kết hợp lại với nhau được gọi là mô hình tháp học tập 
Franklin. 
 1.2.2. Kỹ thuật sử dụng trò chơi trong dạy học 
 Phương pháp dạy học trò chơi là một phương pháp giảng dạy cung cấp kiến 
thức, kĩ năng môn Sinh học thông qua các trò chơi. Những trò chơi này sẽ góp 
phần hình thành nền tảng kiến thức trong quá trình học tập. Trên thực tế, giáo viên 
thường tổ chức các trò chơi để học sinh củng cố kiến thức cũ và bổ sung kiến thức 
 8 
 Minh họa mô hình tháp học tập 
 Như vậy, việc vận dụng những phương pháp dạy học tích cực mới, điển hình 
là phương pháp dạy học trò chơi kết hợp với mô hình lớp học đảo ngược là điều 
cần thiết để đổi mới phương pháp giáo dục. Điều này sẽ gây hứng thú, thu hút các 
em vào bài học, tăng cường khả năng ghi nhớ, đồng thời phát triển các năng lực, 
phẩm chất cần thiết cho các em học sinh hoàn thiện bản thân. 
 2.3. Vai trò của biện pháp vận dụng mô hình “Lớp học đảo ngược” kết 
hợp trò chơi trong dạy học. 
 Việc vận dụng mô hình “Lớp học đảo ngược” kết hợp trò chơi trong dạy học 
sẽ giúp các em học sinh phát triển năng lực sáng tạo, tăng hứng thú đối với việc 
học. Thông qua các phương pháp dạy học tích cực sẽ giúp kiến thức môn học 
truyền tải đến học sinh dễ dàng hơn, ghi nhớ kiến thức một cách nhanh chóng. Hơn 
nữa, việc kết hợp các phương pháp dạy học này còn giúp học sinh cảm thấy hứng 
thú hơn việc học, tăng sự chủ động và khả năng sáng tạo trong học tập. Đặc biệt, 
với phương pháp dạy học này sẽ tạo nên một lớp học thoải mái, năng động, vui vẻ, 
khiến các em không nhàm chán với việc học. 
 2.4. Cơ sở khoa học của dạy học môn Sinh học khi vận dụng mô hình 
“Lớp học đảo ngược” kết hợp trò chơi để phát triển năng lực cho học sinh. 
 2.4.1. Khả năng vận dụng tổ chức dạy học Sinh học vận dụng mô hình 
“Lớp học đảo ngược” kết hợp trò chơi ở trường trung học phổ thông. 
 Để có thể vận dụng tổ chức dạy học Sinh học vận dụng mô hình “Lớp học đảo 
ngược” kết hợp trò chơi ở trường trung học phổ thông đòi hỏi giáo viên phải biết 
cách trao dồi và học hỏi các phương pháp giảng dạy mới và cập nhật sự phát triển 
của công nghệ thông tin trong giảng dạy. Hơn nữa, giáo viên cần phải hướng dẫn 
học sinh rõ ràng về cách thức thực hiện và cần biết cách quản lý các trò chơi trong 
lớp học. 
 Giáo viên cần thay đổi và thích nghi với phương pháp giảng dạy mới. Trong 
 10 Kết quả 
TT Nội dung trao đổi 
 Số Tỷ lệ 
 lượng 
 Thầy (cô) thấy việc áp dụng PPDH theo hướng phát triển phẩm chất 
 và năng lực học sinh hiện nay như thế nào? 
 1 
 a. Không cần thiết 2 4% 
 b. Cần thiết 10 20% 
 c. Rất cần thiết 38 76% 
 Thầy (cô) có những hiểu biết như thế nào về các PPDH theo hướng phát 
 triển phẩm chất và năng lực học sinh ở trường THPT? 
 2 
 a. Chưa hiểu rõ 18 36% 
 b. Hiểu nhưng chưa áp dụng nhiều 
 28 56% 
 c. Đã hiểu rõ và áp dụng thường xuyên 4 8% 
 Việc tổ chức vận dụng dạy học theo hướng phát triển phẩm chất và năng 
 lực học sinh ở đơn vị công tác của thầy (cô) như thế nào? 
 12 b. Bình thường 13 26% 
 c. Hứng thú, tích cực 2 4% 
 Nếu việc dạy học vận dụng mô hình lớp học đảo ngược kết hợp trò 
 chơi vào dạy học Sinh học thì có đem lại hiệu quả không? 
46 
 a. Không hiệu quả 0 0% 
 b. Hiệu quả bình thường 7 14% 
 c. Rất hiệu quả 43 86% 
 Qua kết quả điều tra, có thể nhận thấy: 
 - Hầu hết các giáo viên đều cho rằng việc vận dụng các PPDH theo hướng 
phát triển phẩm chất và năng lực học sinh là điều rất cần thiết để nâng cao chất 
lượng giáo dục. 
 - Nhiều giáo viên chưa hiểu rõ hoặc hiểu nhưng chưa áp dụng thường xuyên 
các PPDH theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, mặc dù đã được 
tìm hiểu thông qua các các chương trình tập huấn nhưng các thầy cô vẫn còn lúng 
túng khi triển khai trong dạy học nên hiệu quả chưa cao. 
 - Việc vận dụng dạy theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ở 
các trường THPT chưa được áp dụng thường xuyên và hiệu quả. Một số giáo viên 
đã tích cực vận dụng tuy nhiên còn gặp nhiều khó khăn, nhiều giáo viên chưa từng 
thành công khi xây dựng kế hoạch bài học và áp dụng các phương pháp dạy học và 
KTĐG theo định hướng mới. Điều này, theo tìm hiểu thì nguyên nhân chủ yếu là 
do nhiều giáo viên mới tiếp cận thông qua các chương trình bồi dưỡng trong thời 
gian ngắn nên chưa kịp thấm nhuần, một số do sức ỳ lớn, đã quen với PPDH truyền 
thống nên ngại đổi mới 
 - Kết quả điều tra về thực trạng sử dụng mô hình lớp học đảo ngược kết hợp 
trò chơi trong dạy học Sinh học cho thấy, hầu hết các tiết dạy được thực hiện theo 
lối truyền thống giáo viên giảng bài, học sinh chép thụ động qua lời giảng của giáo 
viên, sau đó các em sẽ về tự hoàn thiện các bài tập trong sách giáo khoa, sách bài 
tập hay các bài tập thêm mà giáo viên giao tại nhà. Việc này làm giảm đáng kể chất 
lượng học tập môn Sinh học. Học tập quá khô khan, không chủ động nắm bắt kiến 
thức nên hầu hết các em học sinh chỉ tiếp thu được khoảng 20% kiến thức giáo 
 14 a. Không thích. 55/200 27,4% 
 b. Bình thường. 65/200 32,3% 
 c. Rất thích. 81/200 40,3% 
 (Nếu chọn a trả lời tiếp câu 2; nếu chọn c trả lời câu 3; Nếu chọn b thì có 
 thể trả lời cả 2 câu hoặc 1 trong 2 câu 2,3.) 
2 Tại sao em không thích môn Sinh học? 
 a. Vì môn Sinh học khó, trừu tượng. 109/164 66,5% 
 b. Vì giờ học kém thú vị. 29/164 17,7% 
 c. Không rõ lí do 26/164 15,9% 
3 Tại sao em thích học môn Sinh học? 
 a. Vì em có nguyện vọng học các ngành học sử dụng 
 58/130 44,3% 
 kết quả học và thi môn Sinh học để xét tuyển. 
 b. Vì môn Sinh có nhiều vấn đề hấp dẫn. 30/130 22,9% 
 c. Vì môn Sinh gần gũi với thực tiễn cuộc sống. 43/130 32,8% 
 16