Sáng kiến kinh nghiệm Nâng cao kĩ năng giải toán có lời văn cho học sinh Lớp 5

 PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
 Trong chương trình Toán của Tiểu học có vị trí rất quan trọng. Toán học 
góp phần quan trọng trong việc đặt nền móng cho việc hình thành và phát triển 
nhân cách học sinh. Trên cơ sở cung cấp những tri thức khoa học ban đầu về số 
học, các số tự nhiên, các số thập phân, các đại lượng cơ bản, giải toán có lời văn 
ứng dụng thiết thực trong đời sống và một số yếu tố hình học đơn giản.
 Môn toán ở Tiểu học bước đầu hình thành và phát triển năng lực trừu 
tượng hoá, khái quán hoá, kích thích trí tưởng tượng, gây hứng thú học tập toán, 
phát triển hợp lý khả năng suy luận và biết diễn đạt đúng bằng lời, bằng viết, các 
suy luận đơn giản, góp phần rèn luyện phương pháp học tập và làm việc khoa 
học, linh hoạt sáng tạo.
 Mục tiêu nói trên được thông qua việc dạy học các môn học, đặc biệt là 
môn Toán. Môn này có tầm quan trọng vì toán học với tư cách là một bộ phận 
khoa học nghiên cứu hệ thống kiến thức cơ bản và sự nhận thức cần thiết trong 
đời sống sinh hoạt và lao động của con người. Môn toán là ''chìa khoá'' mở của 
cho tất cả các ngành khoa học khác, nó là công cụ cần thiết của người lao động 
trong thời đại mới. Vì vậy, môn toán là bộ môn không thể thiếu được trong nhà 
trường, nó giúp con người phát triển toàn diện, nó góp phần giáo dục tình cảm, 
trách nhiệm, niềm tin và sự phồn vinh của quê hương đất nước.
 Trong dạy - học Toán ở Tiểu học, việc giải toán có lời văn chiếm một vị 
trí quan trọng. Trong giải toán, học sinh phải tư duy một cách tích cực và linh 
hoạt, huy động tích cực các kiến thức và khả năng đã có vào tình huống khác 
nhau, trong nhiều trường hợp phải biết phát hiện những dữ kiện hay điều kiện 
chưa được nêu ra một cách tường minh và trong chừng mực nào đó, phải biết 
suy nghĩ năng động, sáng tạo. Vì vậy có thể coi giải toán có lời văn là một trong 
những biểu hiện năng động nhất của hoạt động trí tuệ của học sinh.
 Dạy học giải toán có lời văn ở bậc Tiểu học nhằm mục đích chủ yếu 
sau:
 "Nâng cao kĩ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 5” - Hướng dẫn học sinh giải cụ thể một số bài toán, một số dạng toán có lời 
văn ở lớp 5, từ đó đúc rút kinh nghiệm, đề xuất một số ý kiến góp phần nâng cao 
chất lượng dạy - học giải toán có lời văn.
II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU:
1. Tìm hiểu hệ thống nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học môn 
Toán lớp 5. 
2. Giải pháp nâng cao kĩ năng giải toán có lời văn cho HS lớp 5. 
III. ĐỐI TƯỢNGNGHIÊN CỨU:
- Học sinh lớp 5A1 trường Tiểu học Ba Trại A – Ba Vì – Hà Nội.
IV. PHẠM VI VÀ THỜI GIAN THỰC HIỆN NGHIÊN CỨU:
- Phạm vi: Trường Tiểu học Ba Trại A – Ba Vì – Hà Nội
- Thời gian: Năm học 2021–2022 (Từ tháng 9 năm 2021 đến tháng 4 năm 2022)
 PHẦN II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
1. CƠ SỞ LÝ LUẬN 
 Giải toán là một phần quan trọng trong chương trình giảng dạy môn toán 
ở bậc Tiểu học. Nội dung của việc giải toán gắn chặt một cách hữu cơ với nội 
dung của số học, số tự nhiên, phân số, các số thập phân, các đại lượng cơ bản, 
các yếu tố đại số và hình học có trong chương trình.
 Vì vậy, việc giải toán có lời văn có một vị trí quan trọng thể hiện ở các 
vấn đề sau:
 +) Các khái niệm và các quy tắc trong sách giáo khoa nói chung đều được 
giảng dạy thông qua việc giải toán. Việc giải toán giúp học sinh củng cố, vận 
dụng các kiến thức, rèn luyện kỹ năng tính toán. Đồng thời qua việc giải toán 
của học sinh mà giáo viên có thể dễ dàng phát hiện những ưu điểm hoặc thiếu 
 "Nâng cao kĩ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 5” những phương pháp kỹ năng ban đầu về hoạt động nhận thức và hoạt động thực 
tiễn bồi dưỡng tình cảm thói quen và đức tính tốt đẹp của con người Việt Nam. 
Trong các môn học ở Tiểu học đều có mối quan hệ với nhau, hỗ trợ cho nhau. 
Cùng với những môn học khác môn Toán có vị trí rất quan trọng. Môn Toán 
giúp học sinh Tiểu học phát triển tư duy lô gíc, bồi dưỡng và phát triển những 
thao tác tư duy trí tuệ cần thiết để nhận thức thế giới như: khái quát hoá, trừu 
tượng hoá. Nó rèn luyện phương pháp suy nghĩ, phương pháp suy luận, phương 
pháp giải quyết vấn đề, giúp học sinh phát triển trí thông minh, tư duy học 
tập, linh hoạt, sáng tạo. Đặc biệt toán có lời văn có một vị trí rất quan trọng 
trong chương trình toán phổ thông. Ở Tiểu học, học sinh được làm quen với toán 
có lời văn ngay từ lớp 1 và liên tục những năm học tiếp theo, đến hết lớp 5. Lời 
văn thực chất là những câu văn nói về quan hệ tương phản và phụ thuộc, có liên 
quan đến cuộc sống thường xảy ra hằng ngày. Cái khó của toán có lời văn là chỉ 
ra mối quan hệ giữa các yếu tố toán học chứa trong bài toán và nêu ra phép tính 
thích hợp để từ đó tìm được ra đáp số của bài toán. 
 Qua thực tế giảng dạy tôi thấy: Hướng dẫn học sinh giải toán đã khó 
nhưng hướng dẫn học sinh giải một bài toán có lời văn lại càng khó hơn. Mặt 
khác do kĩ năng đọc của các em còn yếu nên kĩ năng đọc - hiểu lại càng khó 
khăn hơn.
 Chính vì vậy môn Toán ở Tiểu học nói chung, phần toán có lời văn ở lớp 
5 nói riêng sẽ đóng góp một phần không nhỏ vào việc giáo dục toàn diện và giúp 
học sinh học tốt ở các lớp trên.
3. CÁC BIỆN PHÁP MỚI ĐÃ THỰC HIỆN ĐỂ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
 3.1. Đổi mới phương pháp dạy học
 Đổi mới phương pháp dạy toán là một điều rất cần thiết, xuất phát từ 
những tư tưởng chỉ đạo của Đảng về công tác giáo dục, trong thời kỳ công 
nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước thể hiện qua Nghị quyết XI của Đảng về đổi 
mới căn bản Giáo dục Việt Nam theo hướng chuẩn hoá, hiện đại hoá, xã hội hoá, 
dân chủ hoá và hội nhập quốc tế. Qua đó tôi thấy được đổi mới phương pháp 
dạy học là đổi mới từ cách nghĩ, cách soạn và giảng bài. Nhưng đổi mới phương 
 "Nâng cao kĩ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 5” * Ví dụ: 
Một vòi nước chảy vào bể. Giờ đầu chảy được 2 bể, giờ thứ hai chảy vào được 
 15
 1
 bể. Hỏi trung bình mỗi giờ vòi nước đó chảy vào được bao nhiêu phần bể?
 5
(Bài 3 trang 32- SGK toán 5)
 Bước1: Tìm hiểu đề
 - Cho học sinh tự đọc đề bài nhiều lượt.
 - Hướng dẫn học sinh nắm các dữ liệu bài toán. 
 +) Bài toán cho biết gì? (Giờ đầu chảy 2 bể, giờ thứ hai chảy được 1 
 15 5
bể.)
 +) Bài toán yêu cầu tìm gì? (Trung bình mỗi giờ vòi nước đó chảy vào 
được bao nhiêu phần bể?)
 - Tóm tắt: 
 2
 Giờ đầu: bể
 15
 1
 Giờ hai: bể
 5
 TB 1 giờ:... phần bể?
 Bước 2: Lập kế hoạch giải
 Muốn tìm trung bình mỗi giờ vòi nước chảy được bao nhiêu phần bể ta 
làm thế nào? (Ta lấy giờ đầu cộng giờ hai rồi chia cho 2)
 Bước 3: Giải bài toán
 Bài giải
 Trung bình mỗi giờ vòi nước chảy được là:
 2 1 1
 ( ( ) : 2 (bể nước)
 15 5 6
 Đáp số: 1 bể
 6
 Bước 4: Thử lại
 "Nâng cao kĩ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 5” - Tìm được số thứ nhất rồi em làm cách nào để tìm được số thứ hai? (lấy 
tổng trừ đi số thứ nhất). 
 Bước 3: Giải bài toán 
 Cách 1: Ta có sơ đồ: ?
 Số thứ nhất:
 80
 Số thứ hai:
 ?
 Theo sơ đồ, số thứ nhất là:
 80 : ( 7 + 9 ) x 7 = 35
 Số thứ hai là :
 80 -35 = 45
 Đáp số : Số thứ nhất: 35
 Số thứ hai: 45 
 Cách 2 : Ta có sơ đồ 
 ?
Số thứ hai
 80
Số thứ nhất 
 ?
 Theo sơ đồ, số thứ hai là: 
 80: (9 + 7) x 9 = 45
 Số thứ nhất là: 
 80 - 45 = 35
 Đáp số: Số thứ hai: 45
 Số thứ nhất: 35 
 Bước 3: Thử lại 
 "Nâng cao kĩ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 5” - Bài nào có thể có mấy cách giải (2 cách giải)
 Bước 3: Giải bài toán 
 Cách 1: 
 Ta có sơ đồ: ?
 55
Số thứ hai:
 55
 55
Số thứ nhất:
 ?
 55
 Theo sơ đồ, số thứ hai là : 
 55 : ( 9 - 4) x 4 = 44
 Số thứ nhất là : 
 44 + 55 = 99
 Đáp số: Số thứ hai: 44
 Số thứ nhất: 99
 Cách 2: 
 Ta có sơ đồ: 
 ?
 55
Số thứ nhất:
 55
 55
 ?
Số thứ hai: 55
 Theo sơ đồ, số thứ nhất là : 
 55 : ( 9 - 4) x 9 = 99
 Số thứ hai là : 
 99 - 55 = 44 
 Đáp số: Số thứ nhất: 99
 Số thứ hai: 44
 "Nâng cao kĩ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 5” Bước 3 : Giải bài toán
 Tỉ số phần trăm của số HS nữ và số HS cả lớp là:
 13 : 25 = 0, 52
 0,52 = 52%
 Đáp số: 52 %
 Bước 3: Thử lại
 Muốn thử lại bài toán ta làm thế nào? (Thực hiện phép tính ngược lại để 
kiểm tra kết quả) 52 : 100 25 = 13
* Dạy bài toán tìm một số phần trăm của một số.
Đối với dạng toán này tôi hướng dẫn học sinh giải bài toán theo các bước:
 - Lấy số đó chia cho 100.
 - Nhân thương đó với số phần trăm.
Hoặc: - Lấy số đó nhân với số phần trăm
 - Nhân tích đó với 100.
* Ví dụ: 
 Một lớp học có 32 học sinh, trong đó số học sinh 10 tuổi chiếm 75%, còn 
lại là học sinh 11 tuổi. Tính số học sinh 11 tuổi của lớp học đó.
 (Bài 1 - trang 77 - SGK toán 5)
 Bước 1: Tìm hiểu đề
 - Tôi hướng dẫn học sinh đọc đề toán nhiều lần, nhấn mạnh những dữ 
kiện cho trước và yếu tố cần tìm.
 +) Bài toán cho biết gì? (lớp học có 32 học sinh, số học sinh 10 tuổi chiếm 
75% còn lại là HS 11 tuổi).
 +) Bài toán yêu cầu tìm gì? (Tính số học sinh 11 tuổi của lớp học đó)
 - Tóm tắt bài toán:
 Lớp học: 32 học sinh
 HS 10 tuổi: 75%
 HS 11 tuổi:... học sinh
 Bước 2: Lập kế hoạch giải: 
 "Nâng cao kĩ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 5” +) Bài toán cho biết gì? (Số HS khá 552 em chiếm 92% số HS cả trường)
 +) Bài toán yêu cầu tìm gì? (Trường đó có bao nhiêu học sinh)
 - Tóm tắt bài toán 
 HS khá trường 552 em: chiếm 92% số HS toàn trường
 Trường: ... học sinh?
 Bước 2: Lập kế hoạch giải 
 - Làm thế nào để tính được số HS của trường Vạn Thịnh? (Tìm 1% số HS 
của trường là bao nhiêu em)
 - Số HS khá chiếm 92% số HS toàn trường. Vậy số HS toàn trường là bao 
nhiêu phần trăm? (100%)
 - Tìm số HS toàn trường ta làm thế nào? (lấy số HS của 1% nhân với 100)
 Bước 3: Giải bài toán
 Bài giải
 Trường Vạn Thịnh có số học sinh là:
 552 100: 92 = 600 ( học sinh)
 Đáp số: 600 học sinh
 Bước 4: Thử lại
 - Hướng dẫn học sinh thử lại bài toán (lấy số học sinh toàn trường chia 
cho 100 rồi nhân với 92) 600: 100 92 = 552
4/ Hiệu quả của sáng kiến
 Qua quá trình hướng dẫn học sinh giải toán có lời văn theo hướng đi trên. 
Tôi nhận thấy năm học 2016 - 2017 học sinh ở lớp 5A đã nắm chắc được trình 
tự giải bài toán về Tìm số trung bình cộng; Bài toán tìm hai số khi biết tổng và tỉ 
số của hai số đó; Bài toán tìm hai số khi biết hiệu và tỉ số của hai số đó; Bài toán 
về tỉ số phần trăm. Các em đã biết tóm tắt bài toán, biết tìm lời giải và phép tính 
đúng theo yêu cầu của mỗi bài tập theo các dạng toán đã học. Kết quả học tập 
môn Toán được nâng lên đáng kể. Cụ thể như sau:
Thời Tổng Kết quả
 gian số Điểm 9 - 
 Điểm 1 - 2 Điểm 3 - 4 Điểm 5 - 6 Điểm 7 - 8
kiểm học 10
 "Nâng cao kĩ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 5” Những kết quả mà tôi đã thu được trong quá trình nghiên cứu không phải 
là cái mới so với kiến thức chung về môn Toán ở bậc Tiểu học, song lại là cái 
mới đối với bản thân tôi. Trong quá trình nghiên cứu, tôi đã phát hiện và rút ra 
nhiều điều lý thú về phương pháp dạy học giải toán có lời văn ở bậc Tiểu học. 
Tôi tự cảm thấy mình được bồi dưỡng thêm các kiến thức và kĩ năng sư phạm, 
sự ham muốn, say sưa với việc nghiên cứu. Tuy nhiên sáng kiến này của tôi là 
giai đoạn đầu nghiên cứu trong lĩnh vực khoa học nên không thể tránh khỏi 
những khiếm khuyết. Tôi mong muốn nhận được ý kiến đóng góp của các thầy 
cô giáo, của các bạn đồng nghiệp và những ai quan tâm đến vấn đề giải toán có 
lời văn cho học sinh ở bậc Tiểu học nói chung và giải Toán có lời văn ở lớp 5 
nói riêng.
2. Khuyến nghị
2. 1. Đối với nhà trường: Nhà trường cần có đủ sách tham khảo cho giáo viên 
và học sinh về môn Toán.
2.2. Đối với tổ chuyên môn: Thường xuyên tổ chức các chuyên đề về giải toán 
Toán. Giáo viên trong khối đưa ra các đề bài toán để các thành viên thảo luận, 
đưa ra các cách giải và tìm ra một cách giải ngắn gọn, dễ hiểu đối với học sinh.
2. 3. Đối với giáo viên: Trước khi lên lớp phải nghiên cứu kỹ bài giảng, tìm ra 
phương pháp dạy phù hợp với từng bài học. Tạo không khí học tập sôi nổi, lôi 
cuốn học sinh tập trung chú ý nghe giảng, kích thích học sinh tư duy, suy nghĩ, 
sáng tạo làm cho giờ học diễn ra nhẹ nhàng, hiệu quả.
2.4. Đối với phụ huynh: Mua đủ sách giáo khoa cho học sinh và các loại sách 
tham khảo về môn Toán.
2.5. Đối với học sinh: Chăm chỉ học tập. Cần rèn luyện tốt phương pháp suy 
luận lôgic. 
 Ba Trại, ngày 10 tháng 4 năm 2022
 Tác giả
 Đặng Đức Nhật
 "Nâng cao kĩ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 5”