Sáng kiến kinh nghiệm Nâng cao hiệu quả học tập môn Tự nhiên xã hội cho học sinh Lớp 1 thông qua hình thức trải nghiệm thực tế (Bộ sách Cánh diều)

 2
 MỤC LỤC
I. ĐẶT VẤN ĐỀ ...................................................................................................2
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI.....................................................................................3
2. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU...........................................................................4
3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.....................................................................4
II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ ...................................................................................5
1. Mục đích của sáng kiến.....................................................................................5
2. Thực trạng vấn đề..............................................................................................9
3. Các giải pháp, biện pháp đã tiến hành.............................................................10
4. Địa chỉ áp dụng sáng kiến: ..............................................................................21
5. Thời gian bắt đầu áp dụng sáng kiến:..............................................................21
6. Hiệu quả của sáng kiến:...................................................................................21
III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.......................................................................22
1. Kết luận: ..........................................................................................................22
2. Đề xuất ............................................................................................................22
PHỤ LỤC............................................................................................................24
 4
 Trong chương trình hiện hành hoạt động trải nghiệm được dạy thành các 
tiết học ngoài giờ lên lớp hoặc trong tiết giáo dục tập thể. Trong chương trình 
Giáo dục phổ thông 2018 các hình thức dạy học trải nghiệm được kết hợp ở 
nhiều môn và được xây dựng riêng một hoạt động dạy học trong chương trình có 
SGK đó là hoạt động trải nghiệm. Khi áp dụng các hình thức dạy học trải 
nghiệm vào trong giảng dạy sẽ đặt học sinh vào những tình huống thực tế đời 
sống, được trải nghiệm, trực tiếp quan sát, thảo luận để giải quyết vấn đề đặt ra 
thông qua các hình thức cá nhân - nhóm từ đó hình thành, tích lũy được những 
kiến thức và kĩ năng mới. 
 Trong mắt học sinh tiểu học có rất nhiều điều mới lạ từ thế giới xung 
quanh mà học sinh muốn tìm hiểu và lý giải. Chương trình môn Tự nhiên và xã 
hội ở Tiểu học gắn liền với các hoạt động, các tình huống trong đời sống của 
học sinh. Do vậy khi tham gia các hoạt động học tập gắn với thực tế, gần gũi, 
học sinh được trực tiếp trải nghiệm sẽ tạo được nhiều sự hứng thứ và yêu thích 
từ người học. Việc dạy học môn Tự nhiên và xã hội đang dần chuyển từ hoạt 
động truyền thụ kiến thức của giáo viên sang hoạt động chủ động, tích cực 
chiếm lĩnh kiến thức của học sinh dưới sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên. 
Tuy nhiên, việc tổ chức dạy học trải nghiệm trong dạy học môn Tự nhiên và xã 
hội diễn ra còn hạn chế. Do vậy, với kinh nghiệm nhiều năm giảng dạy lớp 1, 
được tiếp cận với chương trình Tự nhiên xã hội lớp 1 từ những ngày đầu dạy thử 
nghiệm sách giáo khoa mới, tôi quyết định lựa chọn vấn đề: “Nâng cao hiệu 
quả học tập môn Tự nhiên xã hội cho học sinh lớp 1 qua hình thức trải 
nghiệm thực tế” với mong muốn giúp học sinh lĩnh hội kiến thức một cách tự 
nhiên, nhẹ nhàng, tạo cho các em niềm say mê, hứng thú học tập, yêu thích môn 
học.
 2. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
 Học sinh lớp 1D năm học 2022 - 2023 
 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
 - Nghiên cứu tài liệu
 - Phương pháp đàm thoại
 - Phương pháp đánh giá và so sánh.
 - Phương pháp trực quan
 - Phương pháp thực hành
 - Phương pháp kiểm tra.
 6
 Một số tài liệu nghiên cứu về triết học đã đưa ra một số định nghĩa về trải 
nghiệm như sau: Trải nghiệm là một phạm trù triết học, được đúc rút từ toàn bộ 
các hoạt động của con người ở mọi mặt như một thể thống nhất giữa kiến thức, 
kĩ năng, tình cảm và ý chí. Trải nghiệm là cung cấp cho học sinh những kiến 
thức ngay lập tức khi học sinh được tiếp xúc với các sự vật hiện tượng trong 
thực tế, học sinh ý thức và cảm nhận được khi được tương tác với các tình 
huống bên ngoài. Ngoài việc học tập và rèn luyện trong các cơ sở giáo dục 
thông qua sự giao tiếp với nhau, với người lớn, hay qua những tài liệu tham 
khảo không được dạy trong nhà trường. Học sinh đã được trải nghiệm và cung 
cấp cho học sinh những kiến thức, kĩ năng cần thiết. Người dạy, người học 
thông qua trải nghiệm dần hình thành những kinh nghiệm và phát triển ở bản 
thân mình những thao tác phù hợp để dần hoàn thiện những kĩ năng và có khả 
năng xử lí tốt các tình huống khác nhau. Trải nghiệm còn là việc tìm hiểu, 
nghiên cứu học hỏi ở những cá nhân khác có năng lực hơn mình từ đó rút ra 
được những bài học cho bản thân. Trải nghiệm là đương đầu với những thất bại 
để từ đó đúc kết được những kinh nghiệm quý báu. Như vậy sự trải nghiệm sẽ 
trở nên rất hữu ích và thiết thực nếu mỗi cá nhân đều có nhu cầu tìm đến nó với 
tinh thần học hỏi để hoàn thiện thêm về kiến thức kĩ năng của mình, qua việc 
học tập những cá nhân khác có biểu hiện tốt hơn mình và đồng thời cũng là học 
tập qua mỗi lầm thất bại để đúc kết, tích lũy kinh nghiệm cho bản thân. 
 b) Khái niệm dạy học trải nghiệm 
 Trong chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, HĐTN là các hoạt động 
giáo dục bắt buộc, trong đó HS dựa trên sự huy động tổng hợp kiến thức và kỹ 
năng từ nhiều lĩnh vực giáo dục khác nhau để trải nghiệm thực tiễn đời sống nhà 
trường, gia đình, xã hội, tham gia hoạt động hướng nghiệp và hoạt động phục vụ 
cộng đồng dưới sự hướng dẫn tổ chức của nhà giáo dục, qua đó hình thành 
những phẩm chất chủ yếu, năng lực chung và một số năng lực thành phần đặc 
thù của hoạt động này như: năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động, năng lực 
định hướng nghề nghiệp, năng lực thích ứng với hoạt động, năng lực định hướng 
nghề nghiệp, năng lực thích ứng với những biến động trong cuộc sống và những 
kỹ năng sống khác. 
 Học qua trải nghiệm được xem là hoạt động học tập của cá nhân HS có sự 
kết hợp giữa nội dung học trong nhà trường và thực tiễn cuộc sống. Thông qua 
việc thực hiện nội dung, HS tự giải quyết vấn đề để tìm ra cái mới, tích lũy kiến 
thức và dần chuyển hoá thành năng lực của mình. Nếu người học thông qua việc 
đọc, nghe hoặc thấy thì nhớ được nội dung không nhiều, việc nhớ mang tính 
 8
và hứng thú với học sinh, đạt hiệu quả cao nhất khi mà nhận thức của các em 
còn hạn chế, sự tập chung còn chưa cao, trí tưởng tượng chưa phát triển?
 Do đó khi áp dụng các hình thức dạy học trải nghiệm sẽ tạo cho học sinh sự 
đam mê, hào hứng với tiết học; với các hoạt động dạy học. Các em được tham 
gia vào các bước của quá trình học tập, từ bước nhận nhiệm vụ học tập, chuẩn 
bị, thực hành, đánh giá kết quả. Học sinh tự rút ra kinh nghiệm, kiến thức mới 
cho bản thân, có thêm nhiều động lực để học hỏi và phát triển bản thân. Hình 
thức dạy học trải nghiệm giúp các em được hình thành và được rèn luyện các kĩ 
năng làm việc như: làm việc nhóm, lập kế hoạch, phân công công việc, trình bày 
sản phẩm, phân tích, đánh giá, Ở học sinh lớp 1, đặc biệt là học kì 1, khả năng 
đọc, viết, nghe, nói của các em còn hạn chế. Qua các bài học, vốn từ được phong 
phú dần, khả năng nhận biết thế giới xung quanh đang trong quá trình phát triển, 
rất thuận lợi khi vận dụng các hình thức dạy học trải nghiệm phù hợp. Thông 
qua dạy học trải nghiệm học sinh được học hỏi, phát huy giá trị của bản thân, 
biết tôn trọng, lắng nghe, có tinh thần trách nhiệm và cầu thị.
 1.1.1.3. Quy trình dạy học thông qua trải nghiệm 
 Dạy học trải nghiệm gồm 5 bước chủ yếu: trải nghiệm, chia sẻ, phân tích, 
tổng quát, áp dụng. 
 Bước 1: Trải nghiệm 
 Từ những kế hoạch đã lập ra, HS hoạt động theo hướng dẫn và định hướng 
hoạt động, tiến hành quan sát và ghi nhớ quá trình và kết quả trải nghiệm. 
 Bước 2: Chia sẻ 
 Sau khi trải nghiệm, HS chia sẻ quá trình và kết quả trải nghiệm. HS thực 
hiện rèn luyện diễn đạt và tổng hợp và mô tả một cách rõ ràng nhất các kết quả 
của trải nghiệm và mối tương quan giữa các sự kiện. 
 Bước 3: Phân tích 
 Nhìn lại cả quá trình trải nghiệm, HS tiến hành thảo luận, phân tích, liên hệ 
trải nghiệm với chủ đề của hoạt động và các kĩ năng sống học được. 
 Bước 4: Tổng quát 
 Từ những kết quả và điều học được từ trải nghiệm HS liên hệ với các ví dụ 
trong cuộc sống thực tế, tìm hiểu và suy nghĩ về việc áp dụng những điều học 
được vào các tình huống thực tế. 
 10
 Với việc sử dụng các hình thức dạy học còn hạn chế do vậy mức độ hiệu 
quả của các hình thức dạy học trải nghiệm là chưa cao. Do vậy làm thế nào để 
việc sử dụng các hình thức dạy học trải nghiệm dạt hiệu quả cao cũng là vấn đề 
cần nghiên cứu để đưa ra các cách xây dựng các hình thức cụ thể trong dạy học 
trải nghiệm.
 Khi áp dụng các hình thức dạy học trải nghiệm vào trong giảng dạy có 
nhiều yếu tố ảnh hưởng. Đó là năng lực của học sinh, năng lực của giáo viên và 
sự quan tâm, ủng hộ của phụ huynh học sinh trong quá trình dạy hoc. Các hình 
thức dạy học trải nghiệm rất thiết thực và cần thiết tuy nhiên năng lực của học 
sinh lớp 1 còn hạn chế, để vận dụng các hình thức trải nghiệm gặp nhiều khó 
khăn. Bên cạnh đó, để tổ chức được các hình thức dạy học trải nghiệm cần có 
thời gian và cơ sở vật chất đảm bảo yêu cầu nội dung trải nghiệm tuy nhiên thời 
lượng của một tiết học chỉ 35 phút khi áp dụng dạy trải nghiệm thì chưa đảm 
bảo. 
 Qua đây tôi nhận thấy khi xây dựng một nội dung dạy học theo hình thức 
dạy học trải nghiệm cần nghiên cứu kĩ và lựa chọn các hình thức dạy học trải 
nhiệm phù hợp với năng lực của học sinh và năng lực của giáo viên, vận dụng 
triệt để cơ sở vật chất và huy động được sự quan tâm, ủng hộ từ phụ huynh học 
sinh, đồng thời cũng bám sát vào khung chương trình môn học.
 Học sinh tiểu học là chủ thể của quá trình học tập. Do các phương pháp 
dạy học chưa linh hoạt và chưa thường xuyên vận dụng hình thức dạy học trải 
nghiệm nên học sinh vẫn còn lắng nghe một cách thụ động, chưa tập trung. 
Thông qua các nội dung dạy học được các nhà giáo dục tổ chức, hướng dẫn để 
tích lũy vốn kiến thức cho bản thân, mở rộng vốn hiểu biết xã hội. Do vậy việc 
khơi gợi được sự hứng thú, yêu thích môn học là điều cần thiết.
3. Các giải pháp, biện pháp đã tiến hành
3.1 Nghiên cứu chương trình Tự nhiên và xã hội lớp 1 theo chương trình 
Giáo dục phổ thông tổng thể năm 2018
 Chương trình Tự nhiên và xã hội lớp 1 theo chương trình GDPT 2018 
được chia thành 6 mạch nội dung, nhiều hơn chương trình hiện hành với 3 mạch 
nội dung. Mạch kiến thức về Xã hội trong chương trình hiện hành đã được tách 
ra làm ba mạch nội dung riêng biệt ở chương trình GDPT 2018: Gia đình, 
Trường học, Cộng đồng địa phương. Mạch nội dung về Tự nhiên ở chương trình 
hiện hành được chia làm 3 mạch nội dung về Thực vật và động vật; Con người 
và sức khỏe và mạch về Trái đất và bầu trời ở chương trình GDPT 2018. 
 12
3.2 Một số hình thức dạy học trải nghiệm môn Tự nhiên và xã hội lớp 1 đã 
áp dụng
 3.2.1 Hình thức trò chơi
 Trò chơi là hoạt động giải trí, thư giãn đồng thời là món ăn tinh thần không 
thể thiếu của mỗi người. 
 Trò chơi mang lại những thuận lợi trong quá trình tổ chức dạy học trải 
nghiệm rõ nét nhất là: việc phát huy tính sáng tạo, hấp dẫn gây hứng thú cho học 
sinh, giúp học sinh tiếp thu kiến thức, rèn luyện tác phong nhanh nhẹn,
 Bên cạnh những thuận lợi cũng có những khó khăn về địa điểm tổ chức, thời 
gian phù hợp với nội dung chương trình. 
 Một số trò chơi được sử dụng nhiều: trò chơi học tập, trò chơi vận động, 
Có thể thấy tổ chức trò chơi là hoạt động quen thuộc dễ thực hiện trong quá 
trình học tập trải nghiệm và có ý nghĩa giáo dục tích cực. 
 Hình thức trò chơi có nội dung gắn với những tri thức, gắn với nội dung bài 
học, giúp khai thác vốn kinh nghiệm, năng lực của từng học sinh để chơi. Từ đó 
hình thành lên những kiến thức và kĩ năng mới cho bản thân. 
 Khi tổ chức trò chơi có một số lưu ý sau: 
 - Trò chơi phải được lựa chọn phù hợp với nội dung bài học, phù với mục 
tiêu cần đạt đã đề ra và phù hợp với năng lực của học sinh. 
 - Khi tổ chức trò chơi cần chuẩn bị đầy đủ trang thiết bị đồ dùng, địa điểm tổ 
chức, thời gian phù hợp.
 - Những trò chơi được lựa chọn phải thu hút và phải được nhiều học sinh 
tham gia.
 - Khi tổ chức các trò chơi GV cần đưa ra cách chơi rõ ràng, cụ thể sau đó HS 
các nhóm tự đánh giá. Tuy nhiên GV cũng cần có những đánh giá và khen ngợi 
kịp thời. 
 GV xác định được các nội dung bài học có thể áp dụng dạy học trải 
nghiệm bằng hình thức trò chơi. Đưa ra các nội dung, hoạt động học tập phù hợp 
để đem lại hiệu quả dạy học tốt nhất. Qua việc nghiên cứu và thực hiện chương 
trình Tự nhiên và xã hội lớp 1, tôi nhận thấy hình thức trò chơi có thể áp dụng 
vào dạy học ở các bài học sau:
 14
Ví dụ minh họa: Khi dạy mạch nội dung Gia đình, bài Ngôi nhà của em (Tiết 2)
Yêu cầu cần đạt: 
 Nêu được một số đặc điểm của ngôi nhà hoặc căn hộ nơi gia đình đang ở, các 
phòng trong ngôi nhà hoặc căn hộ và một số đặc điểm xung quanh nơi ở. 
 Đặt được câu hỏi để tìm hiểu về một số đồ dùng, thiết bị trong gia đình
Do vậy, để giúp các em có thể dựa vào vốn hiểu biết sẵn có của mình để phân 
biệt, nêu được đặc điểm của các phòng trong ngôi nhà và nêu được tên các đồ 
dùng, thiết bị trong gia đình, tôi đã thiết kế trò chơi Ghép tranh. Cụ thể như 
sau:
Bước 1: Giao nhiệm vụ
- Giáo viên giao nhiệm vụ. Các nhóm tham gia chơi nhận bảng nhóm được chia 
thành 3 cột tương ứng 3 phòng: phòng khách, phòng bếp, phòng ngủ; tranh, ảnh 
các đồ dùng, thiết bị được sử dụng trong gia đình.
Bước 2: Tổ chức chơi
- Trong nhóm 6, học sinh sẽ cùng nhau thảo luận và gắn tranh, ảnh các đồ dùng, 
thiết bị được sử dụng trong gia đình vào phòng tương ứng.
- Nhóm nào xong sẽ treo bảng nhóm của mình lên bảng hoặc vị trí quy định.
Bước 3: Trình bày kết quả
- Giáo viên tổ chức cho các nhóm di chuyển trong lớp để lần lượt xem sản phẩm 
của nhóm khác. Mỗi nhóm cử lại 1 bạn nhóm trưởng để giới thiệu.
- Học sinh quan sát sản phẩm nhóm bạn, nhận xét.
Bước 4: Tổng hợp, báo cáo kết quả
- Giáo viên mời đại diện 1 nhóm lên trình bày.
- Nhận xét, khen thưởng nhóm ghép đúng và nhanh nhất. 
- Giáo viên chốt lại đặc điểm của mỗi phòng dựa vào các đồ dùng, thiết bị có 
trong phòng đó.
 3.2.2 Hình thức thảo luận
 Thảo luận được hiểu là một cuộc trao đổi, tương tác qua lại giữa các học sinh 
với nhau về một vấn đề, nhiệm vụ học tập gắn với thực tiễn. Trong đó, mỗi 
người tham gia cuộc thảo luận trao đổi, chia sẻ nguồn thông tin, kiến thức, kỹ 
năng, kinh nghiệm và cảm nhận cá nhân của mình về một vấn đề và tình huống 
 16
cuộc sống, nhận định được những nội dung HS có thể trải nghiệm trong thảo 
luận của nội dung bài học. 
 Bước 2: Tiến hành thảo luận 
 - Mở đầu thảo luận, GV nêu vấn đề cần thảo luận, hình thức và cách thức 
thảo luận. 
 - GV tổ chức cho HS thảo luận theo nhóm. Mỗi nhóm làm việc độc lập vận 
dụng những hiểu biết để trải nghiệm và tiến hành thảo luận. Đảm bảo tất cả các 
thành viên trong nhóm đề được trực tiếp tham gia trải nghiệm. 
 - Từ những nội dung trải nghiệm các nhóm tập hợp ý kiến, đại diện nhóm 
đưa ra ý kiến của nhóm mình để thảo luận trước cả lớp. Trong quá trình HS thảo 
luận, GV làm nhiệm vụ quan sát theo dõi, giúp đỡ khi cần thiết và khuyến khích 
sự tham gia của mỗi cá nhân học sinh. 
 Bước 3: Tổng kết và đánh giá thảo luận. 
 - GV hoặc học sinh tổng kết thảo luận và trình bày những ý kiến đã được 
thống nhất của tập thể HS. Sau cuộc thảo luận có thể kết thúc mở, tức là không 
nhất thiết phải đi tới việc xác định đúng hoặc sai. 
 - GV đánh giá các ý kiến phát biểu, nhận xét về tinh thần thái độ làm việc 
chung của các nhóm, của cá nhân. 
 • Một số lưu ý 
 - Đối với học sinh lớp 1, 2, 3 GV cần chọn vấn đề trải nghiệm để thảo luận 
hấp dẫn, gần gũi với cuộc sống của HS và cũng có thể có nhiều cách giải quyết 
khác nhau. 
 - GV phải xác định rõ mục đích thảo luận để từ đó xác định nội dung, hình 
thức và thời điểm thảo luận cho phù hợp. 
 - Khi thảo luận, không nên gò ép, áp đặt HS nói theo ý của GV. Cần động 
viên các em mạnh dạn trình bày ý kiến, quan điểm riêng. Ý kiến của các em dù 
chưa đúng vẫn nên trân trọng và phân tích góp ý để các em đi tới được nhận 
thức đúng. 
 Đối với hình thức thảo luận, việc lựa chọn nội dung để tổ chức hình thức 
thảo luận giúp GV xác định được các bài học có thể áp dụng dạy học trải 
nghiệm. Từ đó lựa chọn và xây dựng các nội dung dạy học phù hợp.