Sáng kiến kinh nghiệm Nâng cao hiệu quả dạy học trải nghiệm, hướng nghiệp nhằm phát triển năng lực và định hướng chọn nghề cho học sinh Lớp 10 THPT (sách Cánh diều)

giáo viên dựa vào kinh nghiệm giảng dạy và kiến thức xã hội của bản thân để truyền 
đạt nội dung bộ môn này thông qua hướng dẫn tài liệu ít ỏi trong sách hoạt động trải 
nghiệp, hướng nghiệp (sách Cánh Diều), đây lại là bộ môn học chỉ đánh giá nhận 
xét đạt hoặc không đạt nên không gây áp lực lớn cho học sinh về điểm số nên để thu 
hút học sinh vào thực hiện nhiệm vụ vì không có chuyên môn nên một số giáo viên 
chủ yếu cho học sinh thực hiện nội dung bằng các phương pháp cũ hoặc tổ chức các 
hoạt động qua loa, chiếu lệ, nên hiệu quả thực sự như mong muốn của bộ môn chưa 
cao. 
 Để đáp ứng những yêu cầu dạy học và xuất phát từ thực trạng của dạy học bộ 
môn mới này tại nhiều trường THPT mà đến nay chưa giải quyết được, chúng tôi đã 
đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả dạy học hoạt động trải nghiệm, hướng 
nghiệp bằng các trò chơi, bằng các hoạt động dạy học tình huống, nêu và giải quyết 
vấn đề, có cả biện pháp ứng dụng công nghệ mới vào trong dạy học để làm mới các 
hoạt động trong quá trình tổ chức dạy và học hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, 
vừa đáp ứng yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông mới lại vừa đáp ứng yêu 
cầu dạy học của bộ môn mới này, làm mới các hoạt động dạy và học không chỉ nâng 
cao hiệu quả dạy học cho bộ môn mà nâng cao cả những kiến thức kỹ năng trong 
cuộc sống 
 Chính vì lẽ đó, trong quá trình tham gia giảng dạy bộ môn hoạt động trải 
nghiệm, hướng nghiệp chúng tôi đã mạnh dạn đưa ra một số giải pháp trong đề tài 
“Nâng cao hiệu quả dạy học trải nghiệm, hướng nghiệp nhằm phát triển năng lực 
và định hướng chọn nghề cho học sinh lớp 10 THPT” để nghiên cứu và thực nghiệm 
dạy học, với hy vọng đem lại hiệu quả cao và thu hút sự tham gia tích cực của học 
sinh. 
2. Tính mới của đề tài 
 Đây là bộ môn mới trong chương trình giáo dục phổ thông 2018 và được bắt đầu 
thực hiện trong năm học 2022 – 2023, nên việc áp dụng các phương pháp mới vào giảng 
dạy bộ môn này là hoàn toàn mới. Mặc dù những phương pháp dạy học này đã áp dụng 
thường xuyên trong quá trình dạy học nhưng áp dụng các trò chơi và tổ chức các hoạt 
động trải nghiệm là lần đầu tiên thực hiện. 
 Nên tôi hy vọng rằng, bằng những giải pháp mới này nhằm nâng cao hiệu quả dạy 
học bộ môn mới này có thể áp dụng rộng rãi trong các trường THPT hiện nay 
3. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu 
- Mục tiêu: Nghiên cứu và nêu ra những giải pháp sử dụng trò chơi trong tổ chức 
hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp nhằm phát triển năng lực và định hướng chọn 
nghề cho học sinh THPT 
- Nhiệm vụ: Đề tài giải quyết các nhiệm vụ nghiên cứu sau: 
 Nghiên cứu cơ sở lý luận về phương pháp dạy học phát triển năng lực, về định 
hướng chọn nghề cho học sinh THPT trong hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp 
 Trang 2 
 PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 
 Chương 1: Cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn việc tổ chức hoạt động trải 
 nghiệm, hướng nhằm phát triển năng lực và định hướng chọn nghề cho học 
 sinh THPT 
 1. Cơ sở lý luận 
1.1. Tổng quan về hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong trường học 
 HĐTN là môn học hoàn toàn mới được thực hiện theo chương trình giáo dục 
phổ thông 2018 và là môn học bắt buộc từ lớp 1 đến lớp 12. Ở cấp tiểu học thì hoạt 
động trải nghiệm, hướng nghiệp chủ yếu học sinh thực hiện các hoạt động trải 
nghiệm để khám phá bản thân và phát triển năng lực, còn ở cấp trung học cơ sở và 
THPT thì hoạt chủ yếu là hoạt động hướng nghiệp, với thời lượng của chương trình 
lên đến 105 tiết/tuần. 
 Đặc điểm nổi bật của bộ môn này là định hướng, thiết kế và hướng dẫn học 
sinh trải nghiệm, đặc biệt là tạo cơ hội cho học sinh tiếp cận thực tế, thể nghiệm các 
cảm xúc tích cực, khai thác những kinh nghiệm đã có và huy động tổng hợp kiến 
thức, kỹ năng của các môn học để thực hiện những nhiệm vụ được giao hoặc giải 
quyết những vấn đề của thực tiễn trong cuộc sống, trong nhà tường, gia đình và xã 
hội phù hợp với lứa tuổi. 
 Ngoài các hoạt động hướng đến cá nhân, xã hội, tự nhiên, nội dung hoạt động 
trải nghiệm, hướng nghiệp ở cấp trung học phổ thông tập trung hơn vào hoạt động 
giáo dục hướng nghiệp nhằm phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học 
sinh. Thông qua các hoạt động hướng nghiệp, học sinh được đánh giá và tự đánh giá 
về năng lực, sở trường, hứng thú liên quan đến nghề nghiệp, làm cơ sở để tự chọn 
cho mình ngành nghề phù hợp và rèn luyện phẩm chất, năng lực để thích ứng với 
nghề nghiệp tương lai. 
1.2. Một số khái niệm 
 Phát triển: là quá trình vận động tiến lên từ thấp đến cao, từ chưa tốt đến 
hoàn hảo về mọi mặt. Quá trình vận động đó diễn ra vừa dần dần, vừa nhảy vọt để 
đưa tới sự ra đời của cái mới thay thế cái cũ. Sự phát triển là kết quả của quá trình 
thay đổi dần về lượng dẫn đến sự thay đổi về chất, quá trình diễn ra theo đường xoắn 
ốc và hết mỗi chu kỳ sự vật lặp lại dường như sự vật ban đầu nhưng ở mức (cấp độ) 
cao hơn (Wikipedia) 
 Năng lực: là khả năng, điều kiện chủ quan hoặc tự nhiên sẵn có để thực hiện 
một hành động nào đó. Năng lực là phẩm chất tâm lý và sinh lý tạo cho con người 
khả năng hoàn thành một loại hoạt động nào đó với chất lượng cao.( Theo từ điển 
tiếng Việt) 
 Dạy học theo hướng phát triển năng lực: là phương pháp dạy học với 
mục tiêu phát triển tối đa năng lực và phẩm chất của người học. Quá trình này 
 Trang 4 
 Đặc điểm quan trọng nhất của dạy học phát triển năng lực là xác định và đo 
lường được “năng lực” đầu ra của học sinh. Dựa trên mức độ làm chủ kiến thức, kỹ 
năng và thái độ của học sinh trong quá trình học tập như: 
 - Về mục tiêu: Chú trọng hình thành phẩm chất và năng lực thông qua việc hình 
thành kiến thức, kỹ năng; mục tiêu dạy học được mô tả chi tiết và có thể đo lượng 
và đánh giá được. Dạy học để biết cách làm việc và giải quyết vấn đề. 
 - Về nội dung dạy học: Nội dung được lựa chọn nhằm đạt được các mục tiêu 
năng lực đầu ra. Chú trọng các kỹ năng thực hành, vận dụng vào thực tiễn. Nội dung 
chương trình dạy học có tính mở tạo điều kiện để người dạy và người học dễ cập 
nhật tri thức mới. 
 - Về phương pháp tổ chức: 
 + Người dạy chủ yếu đóng vai trò là người tổ chức, cố vấn, hỗ trợ người học 
chiếm lĩnh tri thức; chú trọng phát triển khả năng giải quyết vấn đề. 
 + Người học chủ động tham gia các hoạt động nhằm tìm tòi khám phá, tiếp 
nhận tri thức mới. 
 + Người dạy thiết kế có phải sự phân hóa theo trình độ và năng lực của người 
học 
 + Người học có nhiều cơ hội được bày tỏ ý kiến, quan điểm và tham gia phản 
biện 
 -Về đánh giá: Tiêu chí đánh giá dựa vào kết quả “đầu ra”, quan tâm tới sự tiến 
bộ của người học. Chú trọng khả năng vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn. 
Ngoài ra 1 đặc điểm quan trọng trong đánh gia đó là: người học được tham gia vào 
quá trình đánh giá, nâng cao năng lực phản biện, một phẩm chất quan trọng của con 
người thời kỳ hiện đại. 
 - Về sản phẩm giáo dục: 
 + Tri thức người học có được là khả năng áp dụng vào thực tiễn. 
 + Phát huy khá năng tự tìm tòi, khám phá vừ ứng dụng nên người học không 
bị phụ thuộc vào học liệu 
 + Người học trở thành những con người tự tin năng động và có năng lực. 
1.4. Phương pháp dạy học chơi trò chơi nhằm phát triển năng lực học sinh 
 * Tổ chức chơi trò chơi và áp dụng trò chơi vào học tập: Là một trong những 
giải pháp đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học nhằm phát huy tính 
chủ động sáng tạo, thu hút HS vào bài học, làm cho bài học trở nên hấp dẫn, HS 
không có cảm giác gò bó, áp lực khi tiếp cận kiến thức và kỹ năng mới. Cách thức 
tổ chức này đã được áp dụng trong dạy học ở nhiều bộ môn. Các nghiên cứu về giáo 
dục HS ở lứa tuổi THPT cho thấy: nếu vừa học, vừa chơi không chỉ giúp HS ghi nhớ 
kiến thức nhanh và sâu hơn, mà còn tạo tinh thần thoải mái trong học tập, giúp các 
 Trang 6 
 Bước 2: Lựa chọn trò chơi 
 - Trò chơi phải đáp ứng được mục tiêu dạy học 
 - Trò chơi đặt ra nhiệm vụ học tập tương ứng với nội dung dạy học cần đạt 
 - Mỗi trò chơi phải đóng góp được cụ thể nội dung gì trong mục tiêu dạy học 
 - Trò chơi thực hiện vào khung thời gian nào cho phù hợp, sau 1 tiết học hay 
sau một chương, một phần 
 Bước 3: Xây dựng và thiết kế trò chơi 
 - Mục đích: Ôn luyện hay củng cố kiến thức 
 - Phương tiện hỗ trợ trò chơi: Máy chiếu, các thiết bị hỗ trợ khác phục vụ khi 
chơi 
 - Phổ biến luật chơi và số người tham gia trong trò chơi 
 - Nêu cách chơi và cách tính điểm 
 Bước 4: Cách tiến hành trò chơi 
 - Giới thiệu trò chơi: Trò chơi vận động, trò chơi trí tuệ, hay trò chơi học tập 
 - Thực hiện trò chơi (tiến hành trò chơi) 
 - Nhận xét, rút kinh nghiệm và tổng kết trò chơi: Sau trò chơi đạt được yêu cầu 
gì về kiến thức, kỹ năng, thái độ; còn hạn chế gì trong quá trình tham gia trò chơi 
 1.5. Chọn nghề và định hướng chọn nghề 
 * Chọn nghề: Có vai trò hết sức quan trọng đối với học sinh THPT, việc chọn 
nghề đúng và phù hợp với năng lực và sở thích của học sinh có vai trò đối với học 
sinh, vì chọn đúng nghề các em sẽ phát huy được những niềm đam mê trong ngành 
nghề mình lựa chọn mà còn thúc đẩy sự phát triển của ngành nghề đó. Nên việc giáo 
dục hướng nghiệp hiện nay không chỉ còn là vấn đề của riêng ngành giáo dục mà là 
vấn đề chung của toàn xã hội bởi học sinh THPT chính là nguồn nhân lực tương lai 
của đất nước sau này. 
 Các học sinh trung học phổ thông muốn có được định hướng nghề nghiệp tốt 
phải hội tụ đủ ba yếu tố. 
 + Thứ nhất là đam mê, yêu thích: Phải có sự đam mê, yêu thích nghề lựa chọn 
và giành tâm huyết để theo đuổi ngành nghề đó. 
 + Thứ hai là năng lực, khả năng và thế mạnh của bản thân: Mỗi cá nhân phải 
nắm được điểm mạnh, điểm yếu của bản thân để có sự chuẩn bị cũng như chọn lựa 
nghề nghiệp sao cho phù hợp với năng lực của bản thân. 
 + Thứ ba là cơ hội nghề nghiệp của ngành mình lựa chọn: Là sự hiểu biết về 
nhu cầu thị trường lao động và định hướng chuyên nghiệp ngay từ khi còn học đại 
 Trang 8 
 Bước 4: Cần tìm hiểu những thông tin gì về nghề nghiệp? 
 - Tên nghề nghiệp và những công việc có thể làm trong nghề đó 
 - Nhu cầu nhân lực của thị trường hay cơ hội nghề nghiệp: 
 - Thời gian đào tạo và hình thức đào tạo 
 - Tham gia để có cái nhìn thực tế và đối thoại trực tiếp về các hội thảo, sự kiện 
định hướng nghề diễn ra. 
 - Tìm hiểu thông tin ngành nghề qua qua mạng Internet. 
 Bước 5: Xác định mục tiêu nghề nghiệp 
 - xác định mục tiêu cụ thể muốn đạt được trong nghề đó 
 - Hãy đặt mục tiêu cho từng quá trình trên con đường tiến tới nghề nghiệp: lúc 
học ở trường, lúc thực tập, lúc bắt đầu đi làm 
 Bước 6: Xác định năng lực học tập 
 - Có thể dựa vào điểm học tập tại trường, kết quả làm các bài thi thử để tự xác 
định khả năng học tập của bản thân 
 - tham khảo nhận xét, đánh giá của thầy, cô và gia đình 
 Bước 7: Tìm hiểu cách thức đăng ký và nhập học 
 Đây là bước cuối cùng, tại bước này HS chắc đã chọn ngành nghề phù hợp cho 
mình. Học sinh chỉ cần lên website của các trường mà mình chọn để xem thông tin 
hoặc gọi điện tới số liên lạc của trường để được tư vấn 
 2. Cơ sở thực tiễn 
 2.1. Vai trò của hoạt động trải nghiệp hướng nghiệp trong giáo dục 
 Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp là hoạt động giữ vai trò rất quan trọng 
trong chương trình giáo dục phổ thông mới hiện nay 
 Đối với các em học sinh: Những hoạt động trải nghiệm thú vị, bổ ích luôn giúp 
các em hình thành và phát triển các giá trị và kỹ năng sống phù hợp. Được trải 
nghiệm các hoạt động cũng là cơ hội để các em ý thức được tầm quan trọng của việc 
học tập và quyết tâm nỗ lực cố gắng hơn nữa trong các lĩnh vực hoạt động của bản 
thân. Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp còn tạo cơ hội cho các em bước đầu tiếp 
cận được những ngành nghề mà các em chưa biết. 
 Hoạt động trải nghiệm góp phần hình thành, phát triển các năng lực chung và 
các năng lực đặc thù cho học sinh; nội dung hoạt động được xây dựng dựa trên các 
mối quan hệ của cá nhân học sinh với bản thân, với xã hội, với tự nhiên và với nghề 
nghiệp, nên thông qua hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp sẽ hình thành cho học 
sinh những năng lực chung và năng lực đặc thù riêng. 
 Trang 10 
Kết luận chung: 
 Qua khảo sát học sinh, chúng tôi nhận thấy rằng học sinh ở nhiều trường 
không hào hứng lắm khi tham gia học tập bộ môn trải nghiệm, hướng nghiệp, điều 
này được phản ánh qua kết quả khảo sát học sinh và nổi lên mấy điểm sau: 
 + Đa phần học sinh đều nhận thấy rằng giáo viên dạy trải nghiệm, hướng 
nghiệp bằng phương pháp chơi trò chơi ở mức độ thấp “không thường xuyên” là số 
liệu mà học sinh đánh giá chiếm đến 62,5%. 
 + Nhiều học sinh đã lựa chọn phương án “ít thích thú” khi giáo viên tổ chức 
các trò chơi mà nguyên nhân là do “không thường xuyên” tổ chức nên khi “thỉnh 
thoảng” tổ chức đã “không thu hút” được sự tham gia của học sinh chiếm 62,5% 
 + Trong khi các môn học khác đã ứng dụng công nghệ vào dạy học khá phổ 
biến thì bộ môn này nhiều giáo viên đã “ít khi ứng dụng” công nghệ để tổ chức các 
hoạt động và có 152/240 học sinh đã trả lời như thế chiếm đến 63,3%. 
 Từ thực trạng về tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp hiện nay khảo 
sát từ học sinh ở các trường THPT chúng tôi nhận thấy rằng cần phải thay đổi hình 
thức tổ chức dạy học TNHN ở trường THPT để nâng cao chất lượng của bộ môn 
mới này. 
* Kết quả khảo sát về mức độ tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp 
bằng phương pháp chơi trò chơi và tôt chức các hoạt động khác. 
 Trang 12 
2.1. Tổ chức chơi trò chơi và các hoạt động nhằm phát triển một số năng lực 
cho học sinh THPT 
2.1.1. Sử dụng trò chơi đồng đội trong hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp nhằm 
phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác 
 Năng lực giao tiếp và hợp tác được xem là một trong những năng lực quan 
trọng của con người trong xã hội hiện đại, tương tác với người khác sẽ tạo cơ hội 
trao đổi và phản ánh về ý tưởng. Hành động xây dựng ý tưởng để chia sẻ thông tin 
hoặc lập luận để thuyết phục người khác là một phần quan trọng trong học tập. Nếu 
ý tưởng được đưa ra trao đổi và chịu sự phản biện cẩn thận thì chúng thường được 
sàng lọc và cải tiến, trong quá trình giao tiếp và trao đổi thì học sinh sẽ rèn thêm 
được các kỹ năng của mình thông qua tư duy phản biện và theo logic của người khác. 
Chính vì thế năng lực giao tiếp và hợp tác hiện nay trở thành xu thế chung của giáo 
dục hiện đại, hầu hết các môn học đều sử dụng các phương pháp tích cực để phát 
triển năng lực này. Ở đây, trong hoạt động giáo dục trải nghiệm và hướng nghiệp 
chúng tôi sử dụng phương pháp dạy học bằng chơi trò chơi đồng đội nhằm phát triển 
năng lực giao tiếp và hợp tác của học sinh. 
 - Trò chơi đồng đội là: Sự hợp tác cùng nhiều người trong một đội để cùng 
thực hiện một nhiệm vụ đề ra, khi thực hiện trò chơi đồng đội yêu cầu phải có sự 
hợp sức khéo léo của nhiều người, sự hỗ trợ tương tác lẫn nhau để giải quyết được 
yêu cầu của nội dung, thực hiện trò chơi đồng đội giúp học sinh học được kỹ năng 
làm việc nhóm; tăng sự tự tin; xây dựng các mối quan hệ trong tập thể, đặc biệt khi 
chơi đồng đội thì sự kết nối giữa cá nhân và tập thể càng trở nên khăng khít hơn. 
 - Một số yêu cầu khi tiến hành chơi trò chơi đồng đội: Để thực hiện trò chơi 
thành công thì mỗi học sinh cần phải nhận thức những điểm lưu ý sau: 
 + Mỗi học sinh cần ý thức rõ ràng rằng mình là một thành viên trong đội chơi, 
là một bộ phận hợp thành của một đội. 
 + Mỗi học sinh trong đội đều phải có trách nhiệm để hoàn thành một trò chơi. 
Do đó, thành công hay thất bại của đội sẽ là thành quả của từng thành viên đóng góp 
cùng, thành quả đó sẽ được chia đều cho mọi thành viên trong đội. 
 + Muốn hoàn thành trò chơi tốt nhất, tất các các thành viên tham gia trong đội 
sẽ phải trao đổi, hợp tác với nhau để cùng nhau tìm ra cách thức nhanh và hiệu quả 
nhất, nên mỗi học sinh cần có trách nhiệm đề xuất giải pháp, lắng nghe ý kiến để 
hoàn thành trò chơi tốt nhất 
 + Mỗi học sinh trong đội cần phải ý thức rõ ràng trách nhiệm của bản thân, 
của mỗi cá nhân sẽ có tác động trực tiếp tới thành công hay thất bại của cả đội chơi. 
 - Mục tiêu: 
 + Thông qua trò chơi đồng đội để tìm hiểu các chủ đề trong hoạt động trải 
nghiệp, hướng nghiệp 
 Trang 14