Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp khai thác nét đặc sắc trong phong cách nghệ thuật của Xuân Diệu qua bài thơ “Vội vàng”

 MỤC LỤC
1. Lời giới thiệu ......................................................................................................................1
2. Tên sáng kiến: ....................................................................................................................2
3. Tác giả sáng kiến:..............................................................................................................2
4. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến: ...........................................................................................2
5. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến............................................................................................2
6. Sáng kiến được áp dụng lần đầu....................................................................................2
7. Mô tả bản chất của sáng kiến .........................................................................................2
7.1. Hoàn cảnh nảy sinh sáng kiến.....................................................................................2
7.2. Cơ sở lí luận ....................................................................................................................4
7.3. Thực trạng vấn đề ..........................................................................................................5
7.4. Các biện pháp thực hiện ...............................................................................................9
7.4.1. Phong cách nghệ thuật của Xuân Diệu và nét đặc sắc trong phong cách 
Xuân Diệu qua bài thơ “Vội vàng”....................................................................................9
7.4.1.1. Phong cách nghệ thuật...........................................................................................9
7.4.1.2. Phong cách nghệ thuật với vấn đề giảng dạy tác phẩm văn chương. ......10
7.4.1.3. Phong cách nghệ thuật của Xuân Diệu............................................................11
7.4.1.4. “Vội vàng” - bài thơ trữ tình tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật của 
Xuân Diệu. .............................................................................................................................13
7.4.2. Một số biện pháp khai thác nét đặc sắc trong phong cách nghệ thuật của 
Xuân Diệu qua bài “Vội vàng”.........................................................................................14
7.4.2.1.Đọc sáng tạo ............................................................................................................14
7.4.2.2. Xây dựng hệ thống câu hỏi để phát huy vai trò chủ thể, chủ động, tích 
cực, sáng tạo của học sinh..................................................................................................16
7.4.2.3. Kết hợp các biện pháp phân tích, so sánh giảng bình để tăng khả năng 
cảm thụ cho học sinh...........................................................................................................18
7.4.2.4. Hoạt động nhận thức:...........................................................................................20
7.4.2.5. Biện pháp sử dụng trò chơi................................................................................20
GIÁO ÁN THỬ NGHIỆM ................................................................................................26
8. Những thông tin bảo mật: Không................................................................................36
9. Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến: .........................................................36
10. Kết quả đạt được khi áp dụng sáng kiến .................................................................37
11. Danh sách tổ chức/ cá nhân đã tham gia áp dụng thử sáng kiến.......................40 2. Tên sáng kiến: 
 Một số biện pháp khai thác nét đặc sắc trong phong cách nghệ thuật của 
Xuân Diệu qua bài thơ “Vội vàng”.
3. Tác giả sáng kiến: 
 - Họ và tên: NGUYỄN THỊ HUYỀN 
 - Địa chỉ tác giả sáng kiến: Trường PT DTNT cấp 2,3 Vĩnh Phúc.
 - Số điện thoại: 0964.352.857.
 - Email: nguyenthihuyen.gvquangha@vinhphuc.edu.vn.
4. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến: 
 - Tác giả Nguyễn Thị Huyền.
5. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến.
 Sáng kiến được áp dụng trong giảng dạy tác phẩm “Vội vàng’’ cuả Xuân 
Diệu trong chương trình Ngữ văn 11, ban cơ bản
6. Sáng kiến được áp dụng lần đầu. 
 Sáng kiến được tác giả áp dụng lần đầu năm học 2020 - 2021 và tiếp tục bổ 
sung hoàn chỉnh vào năm sau, nhất là có sự đổi mới, cập nhật phù hợp với yêu cầu 
việc huy tính tích cực của học sinh đã bước đầu cho thấy một số kết quả khả quan.
7. Mô tả bản chất của sáng kiến
7.1. Hoàn cảnh nảy sinh sáng kiến
 Xuân Diệu là một nhà thơ lớn của phong trào thơ mới (1932 - 1945) và là 
đỉnh cao của thơ ca trữ tình hiện đại của Việt Nam. Khối lượng tác phẩm, các 
công trình nghiên cứu dịch thuật đồ sộ, phong phú, giá trị đã khẳng định vị trí và 
tầm vóc lớn lao của ông trong lịch sử thơ ca dân tộc. Được nghiên cứu về Xuân 
Diệu là cả một niềm vinh hạnh lớn lao của người viết.
 “Vội vàng” là một bài thơ lớn của Xuân Diệu nói riêng và phong trào thơ 
mới nói chung: lớn cả về tư tưởng và cả về chất lượng nghệ thuật. Người ta có thể 
nhận thấy tất cả những nguồn mạch tư tưởng, cá tính sáng tạo, những cách tân về 
nghệ thuật thơ mới của Xuân Diệu qua bài thơ này. Trong nhà trường Trung học 
Phổ thông (THPT) trước đây “Vội vàng” cùng với “Đây mùa thu tới” và “Thơ 
duyên” là một trong ba bài thơ của Xuân Diệu được đưa vào dạy chính khóa ở lớp 
11. Còn trong sách cải cách bây giờ “Vội vàng” là thi phẩm duy nhất của Xuân 
Diệu được đưa vào học chính (ở cả sách giáo khoa Ngữ văn 11 ban Khoa học xã 
hội và nhân văn và cả Ban cơ bản). Điều này phần nào khẳng định giá trị rất lớn 
của bài thơ “Vội vàng” trong giáo dục nhà trường hiện nay.
 2 Xuất phát từ tình trạng trên người viết muốn đưa ra một hướng dạy học mới 
cho tác phẩm và quyết định chọn đề tài “Khai thác nét đặc sắc của phong cách 
Xuân Diệu trong dạy học bài thơ “Vội vàng”
7.2. Cơ sở lí luận
7.2.1. Nguyên tắc tiếp nhận đồng bộ
 Tiếp nhận đồng bộ là “một sự vận dụng hài hòa các biện pháp lịch sử phái 
sinh, cấu trúc văn bản và lịch sử chức năng khi tiếp cận tác phẩm văn chương” 
(Phan Trọng Luận). Hay nói cách khác tiếp cận đồng bộ chính là sự vận dụng hài 
hòa các yếu tố trong và ngoài văn bản để lý giải tác phẩm.
 Lịch sử phát sinh ở đây chính là đặt bài thơ “Vội vàng” vào hoàn cảnh lịch 
sử, vào trào lưu tư tưởng của phong trào thơ mới để giúp học sinh hiểu được những 
nét riêng độc đáo trong quan niệm sống; thái độ sống cũng như vẻ đẹp bản sắc cái 
tôi trong phong cách của nhà thơ Xuân Diệu. Nếu giáo viên không đặt bài thơ vào 
hoàn cảnh lịch sử những năm 30 - 45 để lí giải học sinh sẽ khó mà hiểu được tại 
sao Xuân Diệu lại có một thái độ sống “Vội vàng” như vậy. Bên cạnh đó khi 
hướng dẫn học sinh học bài thơ, giáo viên không được thoát li tác phẩm mà phải 
tập trung khám phá cái hay, cái đẹp thuộc về giá trị nội dung và nghệ thuật của 
nó, tránh lối tán chung chung không đúng trọng tâm vấn đề. Cần làm rõ nét phong 
cách nổi bật của Xuân Diệu trong bài thơ. Muốn hiểu được những giá trị đích thực 
của thi phẩm, điều quan trọng đầu tiên và bắt buộc là giáo viên phải bám sát vào 
cấu trúc văn bản của tác phẩm. Nguyên tắc tiếp nhận đồng bộ với nhận thức đúng 
đắn sẽ giúp chúng ta tìm hiểu dễ dàng và toàn diện hơn về bài thơ.
7.2.2. Xem học sinh là trung tâm, là chủ thể của quá trình cảm thụ, tiếp nhận 
văn bản.
 Bản chất của nghề dạy học “là nghề sáng tạo bậc nhất vì nó sáng tạo ra 
những con người sáng tạo” (Phạm Văn Đồng). “Không thể nào đào tạo được 
những học sinh phát triển về văn học mà chính bản thân những người đó chưa có 
được một sự chuyển hóa về chất lượng và giới hạn tư tưởng tình cảm” (Phan 
Trọng Luận). Bởi vậy, một nguyên tắc có tính bắt buộc trong việc dạy học bài thơ 
“Vội vàng” cũng như tất cả những tác phẩm văn học khác là giáo viên phải luôn 
xem học sinh là chủ thể trong quá trình tiếp nhận không được cảm thụ thay, rung 
cảm thay cho học sinh. Có như vậy mới phát huy được tính chủ thể, chủ động tích 
cực sáng tạo của học sinh trong giờ học và sự chuyển hóa giữa nội dung tác phẩm 
vào thế giới tư tưởng tình cảm của các em. “Quan điểm học sinh là chủ thể sẽ có 
khả năng phát huy được tính tích cực học tập của học sinh, phát huy tư duy sáng 
 4 nhất định về phong cách tác giả như giọng thơ, từ ngữ, hình ảnh, tất cả đều tạo 
tâm thế háo hức muốn tìm hiểu.
Như vậy các em học sinh lớp 11 với kỹ năng nắm bắt cuộc sống tinh nhạy, hiểu 
biết phong phú về nghệ thuật, độc lập sáng tạo trong suy nghĩ, tìm tòi... hoàn toàn 
có khả năng tiếp nhận tác phẩm “Vội vàng” từ góc độ phong cách tác giả để qua 
đó tự bồi dưỡng thêm những tư tưởng thẩm mỹ cho chính mình.
 ➢ Năng lực tiếp nhận giá trị thẩm mỹ của học sinh lớp 11
 Học sinh lớp 11 THPT hoàn toàn có điều kiện và khả năng đạt tới trình độ 
tư duy sâu sắc. “Vấn đề tìm hiểu xem tư duy con người có thể đạt tới được chân 
lý khách quan hay không hoàn toàn không phải là một vấn đề lí luận mà là một 
vấn đề thực tiễn”. Thực tiễn đã và đang cho thấy học sinh phổ thông nói chung và 
học sinh cấp III nói riêng đều có khả năng sáng tạo. Các em không chỉ lĩnh hội tri 
thức một chiều, tiếp nhận thụ động theo kiểu là bình chứa để thầy cô “rót kiến 
thức” mà đã biết đặt vấn đề tìm hiểu “tại sao”, “vì sao”, thậm chí có những học 
sinh tỏ ý nghi ngờ các kết luận và sẵn sàng phản hồi ý kiến của giáo viên. Thêm 
vào đó các em đã biết tiếp thu một cách sáng tạo tư liệu mình tiếp nhận, biến các 
kiến thức cơ bản của giáo viên và sách tham khảo thành kiến thức của mình.
 Bên cạnh những thuận lợi trên, việc tiếp nhận một tác phẩm văn học mới 
đối với học sinh lớp 11 THPT vẫn còn gặp khó khăn. Muốn học tập và lĩnh hội 
kiến thức có hiệu quả cần phải cố gắng liên tục và nghiêm chỉnh trong khi đó, học 
sinh lớp 11 chưa có thật đầy đủ ý thức trách nhiệm và chưa hiểu sự cần thiết phải 
thực hiện những yêu cầu học tập. Yêu cầu chương trình học tập và trình độ giáo 
viên phải đạt đến một tầm nhất định để cải thiện tình hình này.
 Đối với tác phẩm “Vội vàng” của Xuân Diệu các em sẽ tiếp nhận được nội 
dung tư tưởng và nghệ thuật của tác phẩm nếu có sự định hướng cụ thể, rõ ràng, 
sâu sắc. Nhưng nếu tiến hành giảng dạy không kỹ, không sâu, không chu đáo thì 
các em sẽ không lĩnh hội được hết những tầng bậc ý nghĩa lớn lao của tác phẩm.
 7.3.1.2. Đối tượng giáo viên
 Không chỉ học sinh, nhiều giáo viên hiện nay vẫn chưa hiểu hết giá trị của 
tác phẩm “Vội vàng”, trong giờ dạy giáo viên thiên về phân tích, chia khổ nhưng 
không biết đặt “Vội vàng” trong toàn bộ sáng tác, trong phong cách của Xuân 
Diệu, không khai thác nét phong cách tác giả trong bài thơ. Vì vậy hiệu quả không 
cao.
 Đây là hậu quả của một đội ngũ dạy học văn còn non yếu cả về khoa học 
cơ bản (nội dung giảng dạy) và khoa học sư phậm (biện pháp giảng dạy), trong 
 6 này không gây sự hứng thú hấp dẫn với học sinh, chưa tạo được tâm thế để đưa 
các em vào bài học.
 Trong quá trình dạy học, các giáo viên còn đưa ra những câu hỏi đơn giản 
mang tính chất thống kê, học sinh có trả lời ngay mà chưa buộc các em phải tư 
duy thực sự để nắm rõ, hiểu sâu tác phẩm, không kích thích sự khám phá trăn trở 
nơi người học. Sau khi học xong, kiến thức, kỹ năng mà các em nắm được còn sơ 
sài không chắc chắn. Các em không thấy được cái hay, nét đặc sắc tiêu biểu của 
bài thơ “Vội vàng” và phong cách Xuân Diệu mà chỉ nắm được nội dung chung 
chung trên bề mặt câu chữ.
 Trong quá trình dạy học giáo viên còn coi nhẹ khâu hướng dẫn học sinh 
đọc bài để từ đó học sinh có được cái nhìn tổng thể, toàn diện về tác phẩm cũng 
như giọng điệu riêng của tác phẩm. Một điều khá phổ biến trong dạy học hiện này 
đó là giáo viên chưa chú ý đến việc cho học sinh đọc. Giáo viên thường vì lý do 
thời gian mà nghiễm nhiên cho rằng hoạt động đọc là việc ở nhà của các em, thời 
gian trên lớp dành cho việc phân tích. Thực ra hoạt động đọc rất cần thiết, đọc 
giúp học sinh khắc sâu thêm ấn tượng, cần phải rèn luyện cho các em đọc đúng 
giọng điệu, nhất là đối với một bài thơ giàu nhịp điệu như “Vội vàng” thì hoạt 
động đọc chính là “chìa khóa vàng” đưa người học vào khám phá giá trị bài thơ, 
nét phong cách đặc sắc của Xuân Diệu một cách hữu hiệu nhất.
 Những yếu kém thiếu sót trên đã dẫn đến việc dạy học “Vội vàng” chưa 
thực sự đạt hiệu quả. Học sinh chưa nắm bắt, lĩnh hội được những giá trị đặc sắc 
của thi phẩm, chưa thấy được nét nổi bật của phong cách Xuân Diệu mà “Vội 
vàng” là bài thơ thể hiện rõ nhất. Sau khi học xong bài thơ học sinh không có dấu 
ấn gì đặc biệt, không nhận ra được nét riêng của phong cách “nhà thơ mới nhất 
trong các nhà thơ mới”; không thấy được nét tiêu biểu đặc sắc của “Vội vàng”. 
Và như vậy là quá trình dạy học đã không thành công nếu không mốn nói là thất 
bại. Thực trạng này đòi hỏi phải đề ra một biện pháp , biện pháp dạy học mới có 
hiệu quả hơn, phải tìm được hướng tiếp cận mới trong dạy học “Vội vàng”.
 7.3.2.2. Thực trạng học sinh lớp 11A6
 Thực tiễn học tập của học sinh lớp 11A6 cũng không nằm ngoài thực trạng 
chung ấy. Lớp 11A6 gồm 39 học sinh trong đó 100% các em có thiên hướng chọn 
khối tự nhiên để xét vào Đại học, Cao đẳng sau kì thi TN THPT. Điều đó có nghĩa 
các em học văn chỉ là nhiệm vụ, không phải là thú vui. Đây là những rào cản lớn 
của người thầy trên con đường dẫn dắt các em lĩnh hội tri thức.
 8 là gương mặt tinh thần, là diện mạo riêng biệt giúp người đọc nhận ra được nhà 
văn trong dòng chảy lịch sử của văn học với biết bao sự phong phú và phức tạp. 
Mỗi nhà văn khi cầm bút đều ý thức được sự quan trọng và cần thiết của phong 
cách, nhưng không phải bất cứ nhà văn nào cũng làm được điều đó. Phải là những 
con người có tài năng, bản lĩnh mới có phong cách riêng độc đáo. Bởi lẽ phong 
cách, cá tính chính là kết quả đào luyện lâu dài của nhà văn trong quá trình lăn 
lộn với đời sống, xây dung về tư tưởng và nghệ thuật mà có.
 Độc đáo một cách đa dạng, bền vững mà luôn luôn đổi mới và có phẩm chất 
thẩm mỹ. Đó là những tiền đề quan trọng để làm nên phong cách mỗi nhà văn. Hiểu 
về phong cách của mỗi tác giả sẽ khiến người ta hiểu hơn về chiều sâu tác phẩm cũng 
như tiếng nói, tư tưởng tình cảm của người nghệ sĩ thể hiện trong đó.
 7.4.1.2. Phong cách nghệ thuật với vấn đề giảng dạy tác phẩm văn chương.
 Việc đề xuất giảng dạy tác phẩm văn chương dưới góc độ phong cách nghệ 
thuật là có cơ sở của nó. Trước hết, đó là phong cách có vai trò quan trọng và cần 
thiết, đặc biệt những ai đã “dính vào duyên bút mực”. Nhưng để thấy được phong 
cách của một nghệ sĩ thì nhất thiết phải tìm hiểu và xem xét trong hệ thống tác 
phẩm của tác giả đó. Và ngược lại mỗi tác phẩm dù ít dù nhiều cũng chính là sự 
thể hiện cụ thể phong cách nghệ thuật của nhà văn, nhà thơ, đặc biệt là với những 
tác phẩm văn chương dưới góc độ phong cách bạn đọc còn có thể nhìn thấy cái 
riêng, cái đóng góp của tác giả, các tác phẩm vào tiến trình văn học dân tộc. Và 
cũng từ các nét phong cách cụ thể, khi soi chiếu vào tác phẩm bạn đọc sẽ có thể 
hiểu tác phẩm đó một cách sâu sắc, toàn diện hơn. Ví dụ nét phong cách cơ bản 
của Nam Cao là nhìn cuộc sống với con mắt tình thương, một cái nhìn sâu từ bên 
trong nội tâm nhân vật, đi sâu vào những bi kịch tinh thần trong sự giành giật với 
miếng cơm manh áo. Đây là nét phong cách quan trọng, định hướng cho học sinh 
khi đi vào phân tích các tác phẩm “Lão Hạc”, “Chí Phèo”, “Đời thừa” của ông.
 Cách tiếp cận tác phẩm văn chương dưới góc độ phong cách nghệ thuật 
khác với việc tiếp cận từ góc độ thi pháp hay loại thơ tìm hiểu tác phẩm ở góc độ 
thi pháp là đi sâu tìm hiểu vào hệ thống các nguyên tắc, phương thức, phương tiện 
thể hiện hình tượng văn học. Thi pháp bao gồm các phương tiện khác nhau của 
hình thức nghệ thuật như thể loại, ngôn ngữ, kết cấu, cốt truyện, cách xây dựng 
hình tượng nhân vật, không gian, thời gian. Những nguyên tắc tạo dựng được thể 
hiện ở tính lặp lại một cách có hệ thống trong tác phẩm, mỗi yếu tố lặp lại đều thể 
hiện quan niệm. Tiếp cận ở góc độ thi pháp là sự tiếp cận nghiêng về phương diện 
hình thức nghệ thuật.
 10 (Giục giã)
 Hồn thơ Xuân Diệu luôn thiết tha, rạo rực, đắm say với cuộc đời - cuộc đời 
hiểu theo nghĩa trần thế nhất của nó. Bên cạnh đó hồn thơ ấy cũng đầy trăn trở, 
băn khoăn. Băn khoăn bởi luyến tiếc, sợ cái đẹp tàn phai. Đây là hai mặt biện 
chứng thống nhất trong tâm hồn Xuân Diệu. Vì quá yêu, yêu tha thiết cuộc đời, 
yêu cái đẹp của cuộc sống, vì nhận ra sự trôi chảy của thời gian đồng nghĩa với 
sự ra đi, tàn phai của cái đẹp cuộc sống nên hồn thơ Xuân Diệu đầy lo âu, để rồi 
càng cuống quýt vội vã chạy đua cùng tuổi trẻ và thời gian. Tất cả tạo nên một cái 
tôi riêng đầy màu sắc, phong cách Xuân Diệu.
 Ứng với những quan điểm, cái nhìn, tâm hồn đầy mới mẻ là những cách tân 
nghệ thuật mang đậm nét Xuân Diệu. Trước hết Xuân Diệu đưa đến cho thơ ca 
dân tộc những hình ảnh tươi mới đầy sức quyến rũ mang đậm dấu án sáng tạo cá 
nhân như: “xuân hồng”, “xuân tươi”, “vườn non”. Nhà thơ đưa con người chuyển 
từ đối cực “được so sánh” sang đối cực “so sánh”, lấy con người làm thước đo 
chuẩn mực cho cái đẹp, tạo nên “một cuộc đổi mới đáng kể trong thơ ca Việt Nam 
hiện đại”. Trong thơ ông hệ thống từ mạnh được sử dụng tối đa:
 “Ta bấu răng vào da thịt của đời
 Ngoàm sự sống để làm êm đói khát
 Muôn nỗi ấm và muôn phần nỗi mát
 Ta đều ăn nhấm nhía rất ngon lành”
 (Thanh niên)
 Các quan hệ từ, chỉ định từ được dùng thường xuyên: “đây”, “này đây”, hệ 
thống cảm xúc tinh tế, linh diệu, thể hiện khả năng nghe thấy sự mơ hồ:
 “Không gian như có dây tơ
 Bước đi sẽ đứt, động hờ sẽ tiêu”
 (Nhị hồ)
 Ngoài ra Xuân Diệu còn đưa vào thơ ca một hệ thống kiểu câu thơ mới: câu 
định nghĩa, cách ngắt nhịp mới với những câu thơ vắt dòng, giọng điệu thơ trẻ 
trung, sôi nổi thể hiện một phong cách trẻ trung, yêu đời, đắm say với cuộc sống.
 Thơ Xuân Diệu là sự kết hợp nhuần nhuyễn, hài hòa giữa Đông và Tây, 
giữa truyền thống và hiện đại. Ông là bậc kỹ sư tài danh của ngôn từ, mang đến 
cho thơ ca những hình ảnh giàu thi cảm, những tư tưởng nghệ thuật, quan niệm 
sống mới mẻ. Đó là một hồn thơ luôn đắm say, vội vã, yêu đến thiết tha cuộc sống 
nơi trần gian này, khi vui cũng như khi buồn lòng đều nồng nàn, tha thiết, là phong 
cách của một nhà thơ “mới nhất trong các nhà thơ mới”.
 12