Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp góp phần nâng cao hiệu qủa giờ dạy, học thưởng thức mĩ thuật xem tranh dân gian Lớp 4 ở Trường Tiểu học Ngũ hiệp

 1
 Phần I: Mở đầu
 1. lý do chọn đề tài
 Đất nước ta đang trên đà phát triển với một diện mạo mới, để hoà nhập vào 
thị trường quốc tế, với tinh thần “Hoà nhập nhưng không hoà tan”. Để giữ gìn và 
phát huy bản sắc dân tộc Việt trên trường quốc tế, Đảng và nhà nước đã coi đầu 
tư cho giáo dục là việc làm tiên quyếtVì trẻ em là chủ nhân tương lai của đất 
nước, là người tiếp bước cha anh xây dựng quê hương phồn thịnh
 Từ chính nhu cầu này đã làm thay đổi cơ bản trong mục tiêu đào tạo của 
nhà trường với 9 môn học bắt buộc thì môn mĩ thuật đã được nhiều người quan 
tâm vì qua những bài học trên lớp, các em được tiếp cận và nhận thức được cái 
hay, cái đẹp trong tranh cũng như từ đó hình thành nên những suy nghĩ cũng 
như cách cảm đối với mọi vật trong cuộc sống hàng ngày Đặc biệt trong thời 
đại ngày nay, cơn lốc kinh tế thị trường đang làm mòn đi những giá trị đạo đức 
truyền thống, thì việc nghiên cứu, tìm tòi những nét hay, nét đẹp trong các loại 
hình nghệ thuật thông qua việc quan sát và cảm nhận tranh cũng như các tác 
phẩm điêu khắc để từ đó các em có ý thức duy trì, bảo tồn và phát triển bản 
sắc dân tộc là đặc biệt cần thiết.
 Là một môn học có vị trí quan trọng trong công tác giáo dục học sinh tiểu 
học. Nó giúp các em nâng cao thẩm mĩ, biết cảm thụ cái đẹp về tâm hồn và 
nghệ thuật. Môn mĩ thuật còn góp phần cung cấp cho các em kiến thức sơ đẳng 
và cơ bản của mĩ thuật nhằm khơi dậy phát huy khiếu thẩm mĩ vốn có của trẻ 
thơ, đồng thời bồi dưỡng cho các em tình cảm thẩm mĩ, nhận thức được cái hay 
cái đẹp trong cuộc sống, thiên nhiên, môi trường Qua đó giúp các em nuôi 
dưỡng tình cảm yêu quê hương đất nước, mong muốn học tập tốt để xây dựng 
đất nước đẹp giàu và là những chủ nhân tương lai của đất nước, bảo tồn, phát 
huy những tinh hoa vốn cổ của dân tộc.
 Trong nội dung môn mĩ thuật có 5 loại bài: - Vẽ tranh – Nặn - Vẽ trang trí 
- Vẽ theo mẫu - Thường thức mĩ thuật.
 Thì loại bài Thường thức mĩ thuật xem tranh dân gian được coi là phần 
kiến thức khó trong chương trình học đối với các em học sinh khối lớp 4. Tuy 
chỉ là xem tranh nhưng từ đó đã giúp các em cách tư duy lô gic để xem tranh và 
vẽ được một tranh theo ý muốn . Thông qua việc xem tranh giúp học sinh củng 3
 Tìm hiểu khó khăn, thuận lợi, đề xuất cách sử dụng đồ dùng dạy bài 
thường thức mĩ thuật xem tranh dân gian lớp 4.
 - Nhiệm vụ 4:
 Sử dụng một số biện pháp trong dạy loại bài thường thức mĩ thuật xem 
tranh dân gian lớp 4.
 5. Phạm vi và thời gian nghiên cứu:
 5.1 Phạm vi đề tài : Chương trình Mĩ thuật khối lớp 4.
 5.2 Thời gian: Năm học 2019-2020; 2021 - 2022
 6. Phương pháp nghiên cứu:
 - Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: nghiên cứu tài liệu, giáo trình có liên 
quan đến vấn đề nghiên cứu như: SGV, tài liệu bồi dưỡng giáo viên
 - Phương pháp điều tra, quan sát: Thông qua dự giờ, tìm hiểu thực trạng 
việc dạy và học bài xem tranh dân gian khối lớp 4 Trường Tiểu học Ngũ Hiệp - 
Thanh tri - Hà Nội.
 - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: Trao đổi với giáo viên trong nhóm về 
những thuận lợi, khó khăn khi dạy xem tranh , tham khảo sáng kiến của đồng 
nghiệp.
 - Phương pháp trắc nghiệm sư phạm: 
 Kiểm nghiệm tính khả thi của đề tài, thực nghiệm lớp 4A, 4H, 
4C,4D,4E,4G,4H,4I
 Khảo sát chất lượng học sinh sau tiết dạy. 5
 1. Đặc điểm tình hình chung của các lớp:
 1.1. Thuận lợi:
 * Cơ sở vật chất:
 - Lớp học khang trang được trang bị tương đối đầy đủ cơ sở vật chất.
 - Phần lớn các em được trang bị đầy đủ đồ dùng học tập bộ môn.
 - Giáo viên bộ môn và giáo viên chủ nhiệm phối kết hợp chặt chẽ trong 
việc giáo dục ý thức, nền nếp học sinh.
 * Giáo viên:
 - Giáo viên được đào tạo chuyên sâu .
 - Liên tục tham gia các lớp tập huấn do Huyện và Sở Giáo dục tổ chức.
 - Tập huấn triển khai thay SGK và sử dụng đồ dùng dạy học lớp 4.
 - Tham gia giảng dạy nhiều năm nên phần nào đúc rút ra được một số kinh 
nghiệm giảng dạy.
 * Học sinh:
 - Học sinh đi học đúng độ tuổi.
 - Một số em tiếp thu bài nhanh. 
 - Nhiều em ham học.
 - Nhìn chung các em ngoan, có ý thức vươn lên.
 Qua khảo sát chất lượng đầu năm kết quả toàn khối 4 như sau:
 Hoàn thành tốt Hoàn thành Chưa hoàn thành
 Lớp
 Số lượng % Số lượng % Số lượng %
 4A 5 15,6 20 62,5 7 21,9
 4B 6 19,4 18 58 7 22,6
 4C 11 35,5 16 51,6 4 12,9
 4D 9 29,1 17 54,8 5 16,1
 4E 10 31,3 19 59,4 3 9,3
 4G 17 32,3 20 66,7 3 10
 4H 15 45,4 16 48,5 2 6,1
 4I 18 48.7 17 46.0 2 5.3
 1.2. Khó khăn:
 - Đa số học sinh thuộc địa bàn nông nghiệp
 - Trình độ tiếp thu không đồng đều, còn một số em tiếp thu chậm, ý thức tự 
giác chưa cao.
 - Một số phụ huynh chưa quan tâm đến việc học tập của con em mình. 7
 Chương II: Các biện pháp thực hiện
 Hoạt động dạy học là hoạt động tổng hợp của giáo viên và học sinh trong 
mỗi giờ học. Trong đó, học sinh là nhân vật trung tâm, có nhiệm vụ lĩnh hội tri 
thức một cách chủ động, sáng tạo. Còn giáo viên chỉ là người tổ chức, hoạt động 
tạo điều kiện giúp học sinh học tập. Để từ đó các em biết chiếm lĩnh kiến thức 
một cách tích cực, chủ động, tự giác với một động cơ nhận thức sâu sắc. Trong 
giờ dạy học bài thường thức mĩ thuật Xem tranh dan gian lớp 4, tôi đã triển khai 
áp dụng các biện pháp nhằm nâng cáo hiệu quả giờ dạy như sau:
 1) Chuẩn bị nội dung bài dạy:
 Bất cứ một bài dạy nào, tiết dạy nào cũng đều phải chuẩn bị bài dạy đó là 
lẽ đương nhiên, song điều tôi muốn nói ở đây là chuẩn bị như thế nào để có hiệu 
quả tốt nhất. Thường thức mĩ thuật là tìm hiểu và cảm thụ cái đẹp mà tìm hiểu, 
cảm thụ cái đẹp thì phải có sự quan sát, so sánh, suy luận, liên hệ thực 
tiễnmới có thể cảm thụ được vì vậy:
 Giáo viên phải nghiên cứu kỹ nội dung bài, xem kỹ tranh, tìm hiểu đối 
tượng học sinh cụ thể từng lớp để từ đó đề ra các mục tiêu cần đạt được và 
chuẩn bị hệ thống câu hỏi sao cho : Vừa sức, có trọng tâm, sát nội dung, ngắn 
gọn, dễ hiểu, dễ trả lời nhưng cũng không quá vụn vặt. 
 Để tiết dạy đạt được các yêu cầu đề ra, tôi xây dựng hệ thống câu hỏi tập 
trung khai thác vấn đề, cụ thể là:
 - Tên tác phẩm ( Tên bức tranh)
 - Nội dung tranh (Nội dung chủ đề)
 - Bố cục (Cách sắp xếp, hình ảnh chính, hình ảnh phụ)
 - Màu sắc (Các màu có ở trong tranh, cách phối hợp màu, màu chủ đạo)
 - Cảm nhận riêng về tác phẩm (Thích, không thích, vì sao?)
 - Chất liệu (Tranh được thể hiện bằng chất liệu gì ?)
 Ngoài ra giáo viên còn phải tìm hiểu tham khảo thêm một số tài liệu khác 
để biết thêm về:
 + Một số tác phẩm tiêu biểu (nổi tiếng) của tác giả để mở rộng vốn hiểu 
biết của các em, đồng thời khắc sâu cho học sinh hoặc có thể tìm hiểu thêm một 
vài mẩu chuyện ngắn có liên quan đến nội dung tác phẩm, tác giả để kể cho học 
sinh nghe, như vậy sẽ gây thêm sự chú ý và hứng thú học tập cho học sinh
 Bài 34,35. Xem tranh dân gian Việt Nam
 Nói đến tranh dân gian là nói đến tranh tết và tranh thờ. Nhiều vùng trên 
đất nước ta đã từng phát đạt nhờ sản xuất tranh dân gian như : Làng Đông Hồ 
thuộc xã Song Hồ huyện Thuận Thành tỉnh Bắc Ninh, Kim Hoàng ở Hà Tây, 9
và hào hứng khi tiếp thu kiến thức mới cũng như cảm nhận nét đẹp trong 
tranh
 ở các bài Thường thức giáo viên hầu như không sử dụng đồ dùng dạy học 
mà thường cho học sinh quan sát trên hình có sẵn trong vở tập vẽ và giảng giải 
bằng lời nên học sinh nắm bài chưa sâu, hiểu máy móc, dập khuôn, chưa phát 
huy khả năng tư duy của mỗi học sinh.
 Thông thường với tất cả các bài thường thức mĩ thuật hầu hết tôi đều 
cho học sinh thảo luận nhóm thông qua việc quan sát trực tiếp tranh (tranh dân 
gian Đông Hồ) hoặc tranh phóng to trên màn hình. 
 Khi nhìn vào bức tranh, người xem cần phải biết tranh vẽ những gì, đó 
chính là phần 
 3.1- Nội dung bức tranh:
 VD : 
 - Với đề tài tranh dan gian phong cảnh tôi thường cho các em quan sát 
và trả lời câu hỏi:
 + Nêu nội dung bức tranh 
 Hoặc + Trong tranh vẽ những hình ảnh gì ?
 - Với đề tài tranh dan gian sinh hoạt thì tìm hiểu nội dung cũng bằng 
câu hỏi nhưng cụ thể hơn : 
 + Quan sát trong tranh các bạn đang làm gì?
 Hoặc + Hãy nêu hoạt động của con người. 
 + Ngoài ra còn có hình ảnh nào khác nữa?
 Để quan sát kỹ hơn về chiều sâu của tranh thì tôi thường đi kỹ phần tìm 
bố cục.
 3.2- Bố cục tranh:
 Nhiều giáo viên để các em trả lời câu hỏi trên cơ sở quan sát tranh thì 
rất khó (vì như học vẹt). 
 - Tìm hình ảnh chính, hình ảnh phụ trong tranh.
 - Hình ảnh chính thường được vẽ và sắp xếp như thế nào?
 - Hình ảnh phụ thường được sắp xếp ra sao?
 Riêng phần này tôi muốn các em cảm nhận kỹ hơn và xác định chính xác 
về mảng chính, mảng phụ. Hình ảnh chính và hình ảnh phụ ở trong tranh. 
 Tranh dân gian – Tôi muốn các em hiểu thêm về bố cục trong tranh dân 
gian rất đặc biệt. Với loại bài này tôi khích lệ các em tìm và phát hiện dựa vào 
một số câu hỏi: 
 + Hãy nêu hình ảnh chính trong tranh? 11
Cá chép không chịu ở mãi kiếp cá tầm thường, luôn chịu khó luyện tập chờ dịp 
thi tài vượt qua “Vũ môn” để thành rồng, làm chủ các loài thuỷ tộc, hình ảnh cá 
chép đang luyện tập dưới ánh trăng thu là hình ảnh cổ vũ những ai có ý chí, cố 
gắng học tập, một mai thi cử sẽ đỗ đạt cao sang, phú quý như cá chép vượt vũ 
môn. 
 VD3: Xem tranh sinh hoạt:
Đây là mảng đề tài rộng với nhiều cách thể hiện tranh thành công. Bố cục trong 
tranh cũng rất phong phú nhưng tôi muốn các em đều có thể hiểu và tìm được 
chính xác hình ảnh chính trong tranh khi trả lời câu hỏi. 
 + Xác định hình ảnh nào là chính ở trong tranh?
 + Hãy mô tả kỹ hình ảnh chính. 
 - Gội đầu: Hình ảnh chính chính là hoạt động của cô gái chiếm gần hết 
mặt tranh tả thân hình cô gái cong mềm mại, mái tóc đen dài buông xuống chậu 
thau làm cho bố cục vừa vững chãi, vừa uyển chuyểnLối bố cục hình tròn rất 
chắc chắn, cái chậu thau cũng là hình ảnh chính (nhiều em còn lúng túng khi 
nhận ra hình ảnh chính ở bài này), còn hình ảnh phụ trong tranh chính là mảng 
nền phía sau. 13
 3.5 - Chất liệu:
 Với bức tranh nào thì tôi cũng nói về chất liệu của tranh và đặc điểm của 
chất liệu đó, để thay đổi không khí trong giờ học và bổ sung thêm kiến thức cho 
học sinh (nếu có dụng cụ của chất liệu đó càng tốt) và cũng là thời gian xả hơi 
cho các em, sau khi các em trả lời câu hỏi:
 + Tranh được vẽ từ chất liệu gì?
 + Em biết gì về chất liệu vẽ (làm) tranh?
 VD1 : + Tranh phong cảnh Sài Sơn được làm từ chất liệu gì ?
 + Em có biết gì về chất liệu khắc gỗ màu?
 - Khắc gỗ màu giống như tranh dân gian Việt Nam : Tranh có bao nhiêu 
màu thì có bấy nhiêu lần in, tranh thường in trên giấy dó
 Với chất liệu này tôi cho các em xem vật dụng để làm bản khắc cùng với 
tranh khắc gỗ đen trắng và tranh màu(tôi sưu tầm được và có thời gian tự trải 
nghiệm trên chất liệu này) 
 Tôi muốn các em hiểu sâu hơn về chất liệu giấy dó và yêu cầu các em cảm 
nhận khi được sờ vào tờ giấy dó.
 + Các con có cảm nhận gì khi sờ vào loại giấy này, nó có khác gì so với 
tờ giấy mà các con thường dùng không?
 - Xốp, dai
 - Màu giấy không trắng
 - Mặt trước được quét điệp nên hơi ganh, mặt sau mịn
 - Mép có sờn(tua rua)
Sau khi các em đã nêu được cảm nhận của mình với chất liệu giấy đặc biệt này, 
tôi cho các em xem băng hình quy trình làm giấy dó và cách in tranh Đông Hồ. 
 - Giấy dó: Là loại giấy làm từ cây dó sau đó nghiền mịn và ép thành từng tờ 
theo các kích thước khác nhauGiấy dó được quét một lớp điệp gọi là giấy 
điệp. Đây là loại giấy có độ bền cao mà lại xốp nhẹ, không nhoè khi viết vẽ, ít 
bị mối mọt Nên nó trường tồn cùng với thời gian.
 Đối với học sinh khá giỏi và một số lớp có nhiều học sinh giỏi, tôi yêu cầu 
các em phân biêt đặc điểm giữa tranh dân gian và tranh đương đại
 Tranh dân gian Tranh đương đại
 -Do nghệ nhân vẽ -Do hoạ sĩ vẽ
 -Có từ rất lâu đời -Mới xuất hiện trong thời đại ngày nay
 -Hình ảnh đơn giản, dễ hiểu, gần gũi,  -Hình ảnh diễn tả có tư duy, có chiều sâu 
 -Bố cục tranh dàn đều, dễ nhìn -Bố cục tranh sắp xếp có ý đồ 15
 - Sơn dầu là một loại màu được đựng vào tuýp và vẽ trên một loại toan sợi 
dầy, khi vẽ sơn dầu được pha màu bằng một loại dầu gọi là dầu lanh để hoà trộn 
màu theo ý thích có hai cách vẽ; vờn mỏng màu(không tốn màu) chủ yếu dùng 
bút vẽ; cách khác là tút tát tạo hình khối (chồng màu rất tốn) chủ yếu dùng chiếc 
bay nhỏ để vẽ. Tranh sơn dầu rất trong trẻo và đường nét khoẻ khoắn 
 - Tranh lụa thường được vẽ trên tấm lụa thưa căng làm toan dùng màu nước 
vẽ vờn tỉa sau đó mang toan ra vòi nước để rửa cho màu trôi đi còn lại hình màu 
in trên lụa theo đúng ý đồ của người vẽ là được, thường vẽ lụa tốn ít màu nhưng 
hình vẽ thường được sắp xếp trên tranh rất công phu. Tranh lụa thường mờ ảo 
nhưng mềm mại và đằm thắm
 Để giờ học bớt căng thẳng và giúp các em nhớ lâu những hình ảnh cũng 
như những kiến thức trong bài học tôi hướng dẫn các em một số trò chơi:
 4 - Tổ chức cho học sinh hứng thú học tập thông qua các trò chơi
 Trò chơi học tập là hình thức học tập thông qua trò chơi. Trò chơi không 
 chỉ nhằm vui chơi giải trí mà còn góp phần củng cố tri thức, kỹ năng học tập 
 cho học sinh. Trò chơi làm bớt vẻ khô khan, tăng thêm phần sinh động, hấp 
 dẫn thực sự. Trò chơi đã làm các em”Học mà vui, vui mà học”.
 Thực tế cho thấy, mỗi khi giáo viên tổ chức các trò chơi trong tiết học, sẽ 
 làm cho giờ học trở nên sôi nổi, nhẹ nhàng, sinh động hơn. Học sinh nắm kiến 
 thức một cách chủ động, không gò ép, không căng thẳng, nhồi nhét. Giúp các 
 em phát huy năng lực tư duy sáng tạo, một cách tự nhiên. Đó là quan điểm và 
 cách thực hiện của tôi trong các giờ dạy mĩ thuật. Đặc biệt là các giờ thường 
 thức mĩ thuật.
 Cụ thể: 17
 Tôi yêu cầu các nhóm (theo tổ) sưu tầm được tranh (theo yêu cầu từng bài 
) sẽ lần lượt lên trình bày về bức tranh của nhóm mình sưu tầm được thông qua 
hệ thống những kiến thức đã lĩnh hội trong bài. 
 Đại diện nhóm nào trình bày chính xác, trôi chảy, và biểu diễn tự nhiên 
trong khoảng thời gian là một phút (học sinh các nhóm đánh giá) sẽ được nhận 
quà.
 * Trò chơi: “Chọn đúng vị trí”
 Mục đích:
- Củng cố kiến thức trình tự cách xem một bức tranh.
- Biết cách khai thác tranh thông qua các bước xem tranh.
 Luật chơi: 
Chia thành 4 đội (4 tổ). Các bước xem tranh được sắp xếp lộn xộn, yêu cầu các 
em nhớ lại và sắp xếp sao cho đúng trật tự từng bước (đánh dấu thứ tự bằng số). 
Thời gian suy nghĩ là một phút, đội nào có câu trả lời trước sẽ được quyền trả 
lời,nếu trả lời đúng thì được thưởng. Nếu trả lời sai thì đội khác có quyền trả 
lời.
 Sắp xếp sai Đáp án đúng
 5- Cảm nhận riêng về tác phẩm 1- Tên tác phẩm 
 1- Tên tác phẩm 2- Nội dung tranh 
 4- Màu sắc 3- Bố cục 
 3- Bố cục 4- Màu sắc 
 2- Nội dung tranh 5- Cảm nhận riêng về tác phẩm 
 6- Chất liệu 6- Chất liệu 
 Trên đây là một hệ thống dàn bài của bài thường thức mĩ thuật Xem tranh 
dan gian mà tôi đã từng thực hiện. Về mặt phương pháp dạy, phần lớn tôi sử 
dụng đồ dùng trực quan như tranh sưu tầm (có thật) và sử dụng lồng ghép một 
số phương pháp đàm thoại gợi mở, phương pháp thuyết trình, phương pháp vấn 
đáp... Từ đó học sinh hình thành được cách xem một bức tranh và dần ứng dụng 
cho học sinh trí tưởng tượng liên hệ kiến thức đã học vào thực tiễn, vận dụng 
những kiến thức đó để biết cách vẽ một bức tranh mà mình muốn.
 Tóm lại trong tiết học mĩ thuật việc sử dụng các phương pháp dạy học là 
việc làm rất khó đòi hỏi người giáo viên phải linh hoạt, tuỳ theo đặc điểm từng 
lớp mà có phương pháp dạy học thích hợp. Một điều không thể thiếu trong môn 
học đó là nghệ thuật giảng dạy, tính cách sư phạm của giáo viên ảnh hưởng đến 
các em rất nhiều, một cử chỉ lời nói ân cần, giúp cho tâm lý các em tự tin hơn.