Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp giúp học sinh Lớp 3 thực hiện tốt giải toán có lời văn theo bộ sách Cánh diều

 2
 Thực tế qua việc trực tiếp giảng dạy ở lớp 3, tôi nhận thấy học sinh khi giải 
các bài toán có lời văn thường chậm hơn so với các dạng bài tập khác. Các em 
thường lúng túng khi đặt câu lời giải cho phép tính, có nhiều em làm phép tính 
đúng nhưng không tìm được lời giải đúng hoặc đặt lời giải chưa phù hợp. Một số 
em mới chỉ đọc đề toán chứ chưa hiểu được đề. Khi trả lời câu hỏi của cô giáo 
nêu: Bài toán cho biết gì? Bài toán yêu cầu tìm gì? thì còn lúng túng hoặc trả lời 
chưa chính xác. Chính vì thế, bản thân tôi đã trăn trở tìm hiểu thực trạng về giải 
các bài toán có lời văn, tìm tòi nghiên cứu giải pháp, biện pháp thực hiện để nâng 
cao chất lượng dạy học. Xin được đưa ra “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 
3 thực hiện tốt giải toán có lời văn theo bộ sách Cánh diều” để đồng nghiệp 
cùng tham khảo và chia sẻ kinh nghiệm. 
2. Mục tiêu của đề tài, sáng kiến.
 Nhằm góp phần đổi mới phương pháp dạy học môn Toán ở Tiểu học theo 
hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh đồng thời rèn kĩ 
năng giải toán có lời văn tốt hơn.
3. Thời gian, đối tượng, phạm vi nghiên cứu.
 Năm học 2023 – 2024
 Học sinh lớp: 3D
 Nghiên cứu tài liệu có liên quan đến sáng kiến;
 Nghiên cứu chương trình toán lớp 3 nói chung và toán có lời văn lớp 3 nói 
riêng; 
 Nghiên cứu cách dạy của giáo viên cùng khối. 4
 SL TL SL TL SL TL SL TL
 40 em
 15 em 37,5% 10 em 25% 11 em 27,5% 4 em 10%
 Như vậy việc dạy và học giải toán có lời văn ở lớp 3 có vai trò cực kỳ quan 
trọng, đặc biệt là giải toán có đến 2 phép tính (vì đây là dạng toán các em mới 
tiếp cận). Vì thế để giúp học sinh biết giải toán đúng, giáo viên phải đặt ra yêu 
cầu cho học sinh đó là biết tìm hiểu đề toán, biết tóm tắt bài toán, biết tìm cách 
giải và hơn nữa là biết tìm lời giải phù hợp và cuối cùng là biết tự đánh giá kết 
quả. 
2. Các giải pháp tổ chức thực hiện
 Để giúp học sinh lớp 3 biết giải toán có lời văn trong sách giáo khoa toán 3 
và các bài toán phát triển dựa trên các bài toán đã cho để vận dụng giải các bài 
toán trong thực tế đời sống, tôi mạnh dạn đưa ra một số giải pháp như sau: 
Giải pháp 1: Phân loại đối tượng học sinh để nâng cao chất lượng dạy học
 Trong một lớp học thì lực học của học sinh thường không đồng đều nên việc 
giáo viên nắm bắt được lực học của từng học sinh trong lớp là nhiệm vụ đầu tiên 
và cũng hết sức quan trọng. Từ đó, giáo viên có những giải pháp giúp các em đạt 
được chuẩn kiến thức kĩ năng của môn học. Chính vì vậy, qua theo dõi thực tế 
lực học của lớp, tôi chia học sinh thành các nhóm sau:
 + Nhóm 1: Học sinh bị rỗng kiến thức ở lớp dưới: 6 em
 + Nhóm 2: Học sinh thiếu điều kiện học tập do hoàn cảnh gia đình khó khăn, 
bố mẹ không quan tâm: 6 em.
 + Nhóm 3: Học sinh không chú ý học, nghịch ngợm: 8 em
 + Nhóm 4: Học sinh tiếp thu bài tốt, tích cực học bài: 20 em.
 Sau khi phân loại được đối tượng học sinh, tôi giải thích để các em hiểu và 
biết các em còn chưa đạt chuẩn phần kiến thức nào. Sau đó, tôi lập ngay kế hoạch 
kèm cặp giúp đỡ và bồi dưỡng học sinh theo từng nhóm.
 + Nhóm 1: Đây là nhóm học sinh tôi quan tâm nhiều nhất. Tôi vừa phải giúp 
các em nhớ lại kiến thức cũ, vừa phải đạt được chuẩn kiến thức kĩ năng trong 
từng tiết học. Nên tôi liên tục kiểm tra các phép tính cộng, trừ, nhân, chia bằng 6
ra, các em còn được học khi giải các bài toán liên quan đến tính chu vi, diện tích 
của hình chữ nhật, hình vuông. Các bài toán đơn mà học sinh đã học đều là các 
bài toán thuộc các dạng toán điển hình. 
 Khi dạy học Toán có nội dung chứa bài toán có lời văn mà học sinh đã được 
học ở các lớp 1, lớp 2, tôi luôn hướng dẫn các em tìm ra mối quan hệ giữa các dữ 
kiện đã cho và yêu cầu cần tìm để các em nhớ lại xem bài toán đó thuộc dạng 
toán nào đã học, để giải được bài toán đó thì cần sử dụng phép tính nào, có những 
cách đặt câu lời giải cho phép tính đó như thế nào,... Ở lớp 3, học sinh được ôn 
lại một số dạng toán đơn đã học như bài toán về nhiều hơn, bài toán về ít hơn, bài 
toán về tìm số hạng trong một tổng, bài toán về gộp hai số; bài toán về so sánh 
hai số hơn kém nhau bao nhiêu đơn vị. Đặc biệt, ở lớp 3, khi các em được học 
bảng nhân 6, bảng nhân 7, bảng nhân 8, bảng nhân 9, các bảng chia 6, bảng chia 
7, bảng chia 8, bảng chia 9 thì các em đều được giải các bài toán đơn về gộp các 
nhóm bằng nhau, chia đều, chia thành các nhóm bằng nhau. Các dạng toán này 
còn được củng cố khi học về nhân số có 2; 3; 4; 5 chữ số với số có 1 chữ số và 
chia số có 2; 3; 4; 5 chữ số cho số có 1 chữ số. Vì vậy, khi gặp các bài toán này, 
tôi đã vận dụng những hiểu biết đã có của học sinh để các em tự tìm ra dạng toán 
và cách giải bài toán. Chính từ việc gợi ý của giáo viên để cùng cố, khắc sâu dạng 
toán mà các em luôn có tâm thế phải suy nghĩ phải tìm tòi, phải đưa ra được cách 
giải cho bài toán, từ đó các em sẽ nhớ lâu dạng toán đã học. Việc dạy học bằng 
phương pháp gợi mở như trên, tôi đã giúp học sinh được rèn luyện, củng cố kiến 
thức đồng thời cũng đã giúp các em lấy việc giải các bài toán có lời văn làm 
phương tiện để phát triển tư duy.
 Còn khi dạy các dạng toán đơn mới ở lớp 3 như dạng toán về gấp một số lên 
nhiều lần, so sánh hai số gấp hoặc kém nhau bao nhiêu lần, giảm đi một số lần, 
tôi đều hình thành kiến thức mới cho các em từ những kiến thức đã học.
 Chẳng hạn như khi dạy bài "Gấp một số lên nhiều lần", tôi đã hình thành 
quy tắc từ kiến thức đã được học. Học sinh tự vẽ đoạn thẳng AB dài 2cm, tìm 
cách vẽ đoạn thẳng CD dài gấp 3 lần đoạn thẳng AB, tìm cách tính độ dài của 8
 - Cách 3: Dưới dạng hình vẽ 
 - Cách 4: Tóm tắt bằng kí hiệu 
 Tuỳ vào dạng toán mà tôi hướng dẫn cho các em cách tóm tắt phù hợp .Khi 
 tóm tắt bằng sơ đồ đoạn thẳng hoặc hình vẽ cần phải đảm bảo tính cân đối, chính 
 xác. 
 Ở những dạng toán học sinh mới gặp lần đầu, giáo viên có thể làm mẫu 
 tóm tắt. Sau đó nên gợi ý, hướng dẫn học sinh tự mình tóm tắt đề toán thì tốt hơn. 
 Sau khi tóm tắt xong giáo viên cho học sinh nhắc lại ngắn gọn đề toán ( bằng tóm 
 tắt) mà không cần nhắc lại nguyên văn. 
Bước 3: Phân tích đề toán để tìm cách giải 
 Bước phân tích đề toán để tìm ra cách giải là bước quan trọng nhất trong 
 quá trình giải một bài toán của học sinh, đồng thời cũng là bước khó khăn nhất 
 đối với các em.Vì vậy khi giải một bài toán tôi thường xuyên rèn luyện, hướng 
 dẫn các em phân tích từng bước một cách rõ ràng, chính xác thông qua hệ thống 
 câu hỏi, câu trả lời ngắn gọn, dễ hiểu. dần dần các em sẽ quen dần và sẽ biết phân 
 tích, lập sơ đồ phân tích bài toán trong khi giải một cách đúng đắn và nhanh 
 chóng. 
 Ví dụ 1: Thùng thứ nhất đựng 18 lít dầu, thùng thứ hai đựng nhiều hơn thùng 
thứ nhất 6 lít dầu. Hỏi cả hai thùng đựng được bao nhiêu lít dầu?
 Ta có thể dùng phương pháp phân tích để hướng dẫn học sinh suy luận như sau: 
 H: Bài toán hỏi gì? ( Cả hai thùng đựng được bao nhiêu lít dầu?) 
 H: Muốn biết cả hai thùng đựng được bao nhiêu lít dầu ta làm như thế 
 nào?( Lấy số lít dầu thùng thứ nhất cộng số lít dầu thùng thứ hai) 
 H: Số lít dầu thùng thứ nhất biết chưa? ( Biết rồi ) 
 H: Số lít dầu thùng thứ hai biết chưa? ( Chưa biết). Muốn tìm số lít dầu 
 thùng thứ hai ta làm thế nào? (Lấy số lít dầu thùng thứ nhất cộng 6) 
Có thể minh họa bằng sơ đồ sau: 10
 18 + 6 = 24 (l)
 Số lít dầu cả hai thùng là:
 18 + 24 = 42 (l)
 Đáp số: 42 lít dầu 
Bước 5: Kiểm tra và thử lại các kết quả 
 Việc giúp cho học sinh có thói quen tự kiểm tra lại kết quả của bài toán đã 
tìm ra là một việc rất quan trọng, vì nó giáo dục các em đức tính cẩn thận, chu 
đáo, ý thức trách nhiệm với công việc mình làm. 
 Có thể dùng các hình thức kiểm tra sau: 
 - Xét tính hợp lí của đáp số 
 - Trong trường hợp bài toán có nhiều cách giải mà tất cả các cách giải đều 
dẫn tới cùng một đáp số thì đáp số đó là đúng. 
 - Thử lại đáp số dựa vào các mối quan hệ giữa các số đã cho và các số phải 
tìm bằng cách lập bài toán ngược lại bài toán đã giải, coi đáp số tìm được là số 
đã biết và một trong những số đã cho là chưa biết. Nếu tìm thấy đáp số của bài 
toán ngược này đúng bằng số đã cho coi là chưa biết ấy thì bài toán đã được giải 
đúng. 
 Ví dụ: Xét tính hợp lí của bài toán trên là: 
 Thùng thứ nhất đựng 18 lít dầu, thùng thứ hai đựng 24 lít dầu.Vậy số lít dầu 
 ở thùng thứ hai hơn thùng thứ nhất là: 24 – 18 = 6 (l) 
 Cả hai thùng dầu đựng 42 lít mà thùng thứ hai có 24 lít , vậy thùng thứ nhất 
 đựng số lít dầu là: 42 – 24 = 18 (l) 
 Vậy bài toán giải đúng 
1.2. Vận dụng quy trình chung để giải các bài toán ở mỗi dạng:
 Để giúp học sinh biết vận dụng quy trình giải toán có lời văn ở mỗi dạng 
trong SGK toán 3. Tôi chọn một số ví dụ điển hình cho dạng đang đề cập tới: 
Dạng 1: Bài toán giải bằng hai phép tính
 Ví dụ 1: (Bài 2, trang 85 sách Cánh Diều tập 1) 12
 35 + 19 = 54 (vỏ ốc)
 Đáp số: 54 vỏ ốc
 Bước 5: Kiểm tra và thử lại các kết quả 
 35 - 16 = 19; 19 + 16 = 35; 35 - 16 = 19 (đúng)
 35 + 19 = 54; 54 - 19 = 35; 35 + 19 = 54 (đúng)
Dạng 2: Giải các bài toán có nội dung hình học
 Để các em nắm vững kiến thức và thành thạo trong việc giải các bài toán 
liên quan đến yếu tố hình học trong chương trình toán 3 cũng như trong đời sống 
thực tiễn tôi đưa ra một số bài tập để rèn kĩ năng giải toán cho các em từ đó phát 
triển tư duy sáng tạo, trí tưởng tượng bước đầu về hình học tạo đào cho học sinh 
tiếp tục học ở các lớp trên tốt hơn.
 Ví dụ 1: (Bài 2a, trang 111 sách Cánh Diều tập 1)
 Tính chu vi hình chữ nhật có: Chiều dài: 12 m, chiều rộng: 8m
 Để giúp học sinh giải các bài toán theo 5 bước tôi gợi ý theo các yếu tố sau: 
 - Bước 1: Đọc kĩ đề toán
 - Bước 2: Tóm tắt đề toán (Học sinh đọc kĩ đề bài để nắm dữ kiện bài toán 
 đã cho)
 Chiều dài: 12m; chiều rộng: 8m
 Cái phải tìm: Chu vi 
 - Bước 3: Phân tích đề toán để tìm cách giải 
 Áp dụng công thức tính chu vi : Học sinh thực hiện phép tính: 
 (12 + 8) × 2 = 40(m) 14
 1 quả dứa ép : 200ml nước
 8 quả dứa ép: ? ml nước
 - Bước 3: Phân tích đề toán để tìm cách giải 
 - Bài toán cho biết gi? ( mỗi quả dứa ép được 200ml nước)
 Bài toán yêu cầu tìm gì? (8 quả dứa ép được bao nhiêu ml nước)
 - Bước 4: Tổng hợp và trình bày bài giải 
 Bài giải
 Số ml nước ép trong 8 quả dứa là:
 200 x 8 = 1600 (ml)
 Đáp số: 1600 ml nước ép
 Bước 5: Kiểm tra và thử lại các kết quả 
 Thử lại: 200 x 8 = 1600; 1600 : 8 = 200; 200 x 8 = 1600 (ml)
 Từ bài toán trên tôi có thể thay đổi dự kiện để biến đổi thành bài toán mới
 Bài toán mới: Mỗi quả lựu ép được 100ml nước. Hỏi chị Lan ép 8 quả lựu 
như thế thì được bao nhiêu mi-li-lít nước lựu?
Giải pháp 4 : Ứng dụng việc giải các bài tập trong sách giáo khoa Toán 3 vào 
thực tiễn đời sống.
 Để rèn luyện kĩ năng giải toán cho học sinh tôi đã lựa chọn một số bài tập 
mang tính điển hình cho mỗi dạng toán có lời văn trong SGK Toán 3 cũng như 
bài toán trong thực tiễn đời sống nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các em trong 
cách học môn Toán khoa học hơn, đặc biệt là với những học sinh có năng khiếu 
học toán là cơ hội để bộc lộ tài năng của mình.
Dạng 1: Các bài toán giải bằng hai phép tính 
 Ví dụ 1: (Bài 4, trang 82 sách Cánh Diều tập 2)
 Có 1 690 thùng hàng cần chuyển đến các siêu thị. Người ta đã vận chuyển 
được 4 chuyển, mỗi chuyển 218 thùng hàng. Hỏi còn bao nhiêu thùng hàng chưa 
được chuyển đi? 16
 Ví dụ 1: (Bài 3a, trang 112 sách Cánh Diều tập 1)
 Tính chu vi tấm lưới thép hình chữ nhật có chiều dài là 10m, chiều rộng là 2 
m.
 HS vận dụng giải các bài toán theo 5 bước như trên
 - Bước 1: Đọc kĩ đề toán
 - Bước 2: Tóm tắt đề toán 
 Học sinh đọc kĩ đề toán, phân tích đề toán, tóm tắt (sơ đồ đoạn thẳng) mô tả 
nội dung bài toán.
 - Bước 3: Phân tích đề toán để tìm cách giải 
 - Bước 4: Tổng hợp và trình bày bài giải 
 Bài giải
 Chu vi tấm lưới hình chữ nhật
 (10 + 2) × 2 = 24 (m)
 Đáp số: 24 m 
 Bước 5: Kiểm tra và thử lại các kết quả 
 Bài toán mới: Mảnh vườn trồng ngô nhà em có chiều dài bằng 450m, chiều 
rộng bằng chiều dài. Tính chu vi mảnh vườn đó.
Dạng 3: Các bài toán liên quan đến rút về đơn vị
 Bài toán: Có 24 viên thuốc chứa đều trong 4 vỉ. Hỏi 3 vỉ thuốc đó có bao 
nhiêu viên thuốc? 
 - Bước 1: Đọc kĩ đề toán
 - Bước 2: Tóm tắt đề toán 18
số hình, tính được một số nền nhà, sân, vườn, bảng lớp, tính được số gạch cần lát 
nền nhà ở đồng thời tạo cơ hội cho học sinh có năng khiếu học toán bộc lộ 
được khả năng của mình.
Giải pháp 5: Tuyên dương khen thưởng học sinh
 Như chúng ta đã biết, tâm lí học sinh Tiểu học rất thích được khen ngợi, 
động viên, khích lệ. Do đó trong quá trình dạy học tôi luôn tránh chê bai học sinh 
chỉ nhắc nhở nhẹ nhàng khi các em làm bài chưa đúng, tạo cho các em sự gần 
gũi, tinh thần tự tin trong học tập và không khí học tập thoải mái. Thường xuyên 
động viên khuyến khích các em đặc biệt là những học sinh còn nhút nhát, học 
sinh chưa đạt chuẩn để các em mạnh dạn hơn trong học tập bằng những lời nói 
nhẹ nhàng như “Bạn nào xung phong lên bảng làm bài? Nếu sai cả lớp chúng ta 
cùng sửa và rút kinh nghiệm”. Vì vậy mà học sinh lớp tôi đã mạnh dạn xung 
phong làm bài. Các em còn mạnh dạn hỏi cô giáo những bài chưa hiểu ở trên lớp 
qua điện thoại khi học ở nhà. Ngoài ra, tôi thường tổ chức cho các em các trò chơi 
“Ai nhanh ai đúng”, Thi tiếp sức  giúp học sinh ôn tập lại kiến thức sau từng 
bài học bằng cách hỏi đáp. Vào các tiết hoạt động tập thể tôi thường tổ chức cho 
các em trò chơi “Vườn hoa kiến thức” giúp các em ôn tập củng cố tất cả các môn 
học trong tuần cũng như các dạng bài trên. Thường xuyên quan sát, khích lệ các 
em bằng những lời khen, bằng những tràng pháo tay của các bạn trong lớp.
 Trong quá trình dạy học, cho các em học sinh thi đua làm bài nhanh và 
chính xác. Nhất là những em chưa đạt chuẩn mà có sự cố gắng giáo viên khen 
thưởng động viên cổ vũ tinh thần học tập của các em bằng những món quà nhỏ 
như cái bút, cái thước, .... các em rất phấn khởi từ đó tạo cho các em không còn 
tư tưởng ngại học, ngại làm bài mà trở nên yêu thích môn học hơn.
 Sau một thời gian, tôi thấy các em học sinh chưa đạt chuẩn có ý thức phấn 
đấu vươn lên trong học tập rất tốt. Có những em đã từ học sinh chưa đạt chuẩn 
lên học sinh trung bình, học sinh khá. Chính vì vậy, số lượng học sinh chưa đạt 
chuẩn trong lớp tôi giảm hẳn. Đặc biệt, đến giờ học Toán cả lớp đều hứng thú, 
say sưa học bài. 20
 Trực tiếp nâng cao chất lượng bồi dưỡng học sinh. Giúp học sinh tiếp cận các 
kiến thức mới mẻ, có phương pháp học tập đúng đắn. Giúp giáo viên bổ sung và 
nâng cao kiến thức chuyên môn cũng như hiệu quả giảng dạy. 22
 - Tổ chức các chuyên đề, sinh hoạt chuyên môn tập trung vào xây dựng 
những nội dung dạy học khó; tổ chức giải đề thi các cấp....
 * Đối với giáo viên: 
 - Xây dựng kế hoạch dạy học ngay từ đầu năm học.
 - Tự học, tự bồi dưỡng để nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ. 
 Trên đây là một số kinh nghiệm tôi đã vận dụng trong quá trình dạy học. 
Tuy đã cố gắng nhiều song vẫn còn nhiều hạn chế. Tôi rất mong được sự góp ý 
của các đồng chí chỉ đạo chuyên môn và của các bạn đồng nghiệp để tôi giảng 
dạy được tốt hơn. 
 Xin trân trọng cảm ơn !
 Tôi xin cam đoan đây là sáng kiến do tôi viết, không sao 
 chép từ bất kỳ nguồn tài liệu nào.
 Thanh Trì, ngày 18 tháng 4 năm 2024
 Người viết
 Lê Thu Hương