Sáng kiến kinh nghiệm Hướng dẫn học sinh vận dụng kiến thức liên môn tìm hiểu về phẩm chất, năng lực của con người trong truyện cổ tích Ngữ Văn Lớp 6

 2/19
cầu phát triển của cá nhân và yêu cầu của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ đất nước 
trong thời đại toàn cầu hoá và cách mạng công nghiệp mới.
 2. Cơ sở thực tiễn:
 Việc định hướng cho học sinh phát triển phẩm chất năng lực trong các giờ 
học Văn không phải là việc làm đơn giản, đặc biệt là các giờ học về truyện cổ 
tích. Trong quá trình giảng dạy và qua việc dự giờ đồng nghiệp, tôi thấy trong 
giờ tìm hiểu về thế giới cổ tích hiệu quả chưa cao. Giáo viên còn gặp nhiều khó 
khăn trong việc hướng dẫn cho học sinh tìm hiểu truyện cổ tích cho học sinh vì 
thời gian trên lớp không nhiều. Mặt khác, do học sinh khối 6 của trường mới 
chuyển từ lớp 5 lên nên chưa có thời gian thích nghi với phương pháp học tập 
mới. Một số học sinh tiếp thu chậm, chuẩn bị bài chưa tốt, kiến thức về truyện 
dân gian còn mơ hồ, chưa chắc chắn. Đặc biệt là từ năm học 2021-2022, thực 
hiện chương trình phổ thông 2018, SGK lớp 6 đã đưa rất nhiều băn bản ngữ liệu 
mới vào giảng dạy , học sinh lớp 6 lần đầu làm quen với việc học theo đặc 
trưng thể loại, đặc biệt là đặc trưng truyện cổ tích nên còn rất bỡ ngỡ; các truyện 
cổ tích ra đời từ rất lâu khác xa với thời đại chúng ta đang sống nên việc hiểu 
không phải dễ dàng với học sinh còn nhỏ tuổi.Vì vậy, hướng dẫn học sinh vận 
dụng kiến thức liên môn tìm hiểu về phẩm chất, năng lực của con người trong 
truyện cổ tích Ngữ Văn lớp 6 là việc làm thiết thực trong dạy học Ngữ Văn hiện 
nay để bắt kịp với xu thế của thời đại, gắn liền với thực tế đời sống và cũng giúp 
các em rèn luyện những phẩm chất và năng lực cần thiết.
 II. MỤC ĐÍCH CỦA ĐỀ TÀI
 Trong giờ học Ngữ văn, giáo viên cần cung cấp kiến thức theo mục tiêu 
bài dạy- dạy học theo đặc trưng thể loại- thông qua một số phương pháp, kĩ 
thuật dạy học cụ thể. Từ đó khắc sâu, mở rộng, nâng cao kiến thức cho học sinh 
nhằm đáp ứng từng mức độ nhận thức, khêu gợi sự hứng thú trong học tập, làm 
cho tiết học sôi nổi hơn, giúp cho các em chủ động trong việc lĩnh hội kiến thức. 
Như vậy vận dụng kiến thức lien môn tìm hiểu phẩm chất năng lực của co 
người trong truyện cổ tích đem lại hiệu quả cao cho bài học mà sẽ tạo hứng thú 4/19
 . II.SỐ LIỆU ĐIỀU TRA TRƯỚC KHI THỰC HIỆN ĐỀ TÀI
* KẾT QUẢ KHẢO SÁT CỤ THỂ TRƯỚC KHI THỰC HIỆN ĐỀ TÀI Ở LỚP 
6 TRƯỜNG THCS LƯƠNG THẾ VINH NĂM HỌC 2022 – 2023 LÀ:
 Tổng số Giỏi Khá Trung bình Yếu Kém
 6B = 39 1 9 15 14 0
 6D = 34 0 6 11 17 0
 Qua kết quả khảo sát bài kiểm tra chất lượng đầu năm cho chúng ta thấy, 
chất lượng học tập môn Ngữ Văn còn chưa cao, tỉ lệ giỏi khá rất thấp trong khi 
trung bình và yếu còn nhiều. Điều này thôi thúc tôi thực hiện đề tài Hướng dẫn 
học sinh vận dụng kiến thức liên môn tìm hiểu về phẩm chất, năng lực của con 
người trong truyện cổ tích Ngữ Văn lớp 6. Qua bài kiểm tra chất lượng, bài 
kiểm tra 15 phút, tôi kiểm tra kiến thức của học sinh về truyện dân gian. Trong 
các giờ học tôi đã hệ thống hóa kiến thức về truyện dân gian qua câu hỏi vận 
dụng kiến thức liên môn kết hợp với sử dụng sơ đồ bảng biểu (slide), ứng dụng 
công nghệ thông tin trong học tập về văn học dân gian, giới thiệu thuyết trình, 
kể sáng tạo, sưu tầm truyện cổ tích...để hướng tới phát triển năng lực phẩm chất 
qua giờ học Ngữ văn.
 III. NỘI DUNG ĐỀ TÀI
 III.1 Một số vấn đề chung 
*Dạy học tích hợp: có nghĩa là đưa những nội dung giáo dục có mối liên hệ 
vào quá trình giảng dạy các môn như: tích hợp giáo dục đạo đức, lối sống; giáo 
dục pháp luật; giáo dục chủ quyền quốc gia về biên giới, biển, đảo; giáo dục sử 
dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, bảo vệ môi trường, an toàn giao thông 
vào các môn học như: Địa lí, Hóa học, Giáo dục công dân, Anh văn, Ngữ văn, 
Sinh học.
Dạy học liên môn là phải xác định các nội dung kiến thức có sự tương đồng đến 
hai hay nhiều môn học để dạy học, tránh việc học sinh phải học đi học lại nhiều 
lần một nội dung kiến thức ở nhiều môn học không giống nhau. Đối với những 6/19
 Chương trình giáo dục phổ thông mới 2018 sẽ hình thành và phát triển 
cho học sinh 5 phẩm chất là yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách 
nhiệm.
 Ngoài ra, chương trình cũng hình thành và phát triển cho học sinh 
những năng lực cốt lõi (năng lực chung). Như vậy mục tiêu của đề tài 
hướng tới là những phẩm chất và năng lực chung còn những năng lực 
chuyên môn, được hình thành, phát triển chủ yếu thông qua một số môn 
học và hoạt động giáo dục nhất định chưa đề cập tới do dung lượng có hạn 
của đề tài.
 Dạy học theo đặc trưng thể loại giúp học sinh có được phương pháp học 
hiệu quả. Trước đó, các em chỉ học bài nào biết bài ấy, nắm kiến thức một cách 8/19
 Nhân vật trong truyện Thạch Sanh được xây dựng qua hành động, suy nghĩ 
nên trong quá trình dạy, trước khi tìm hiểu chi tiết truyện, tôi hướng dẫn học 
sinh tìm hiểu về thể loại, ngôi kể, lời kể và cốt truyện. Sau đó phần trọng tâm ở 
mục 2, tôi cho học sinh tìm hiểu về nhân vật trong tương quan đối lập giữa 
Thạch Sanh và Lí Thông
 A1. Nhân vật Thạch Sanh là nhân vật chính diện, có nhiều phẩm chất tốt 
đẹp cần học tập và nhân rộng, nhưng bên cạnh đó ở Thạch Sanh còn có một số 
việc làm cần rút kinh nghiệm nên tôi xây dựng những câu hỏi sau:
 1. Vì sao truyện có tên là Thạch Sanh ?
 2. Vì sao Thạch Sanh bị lừa ?
 3. ThạchSanh bị lừa mấy lần, vì sao? Diễn biến tâm lý của Thạch Sanh 
 qua các lần bị hại?
 4. Vì sao Thạch Sanh bị mẹ con Lí Thông đuổi khỏi nhà?
 5. Vì sao trong tù Thạch Sanh gặp vua?
 6. Vì sao Thạch Sanh có cây đàn thần?
 7. Vì sao công chúa nghe tiếng đàn nhận ra oan ức của Thạch Sanh?
 8. Vì sao Thạch Sanh không bị mẹ con Lí Thông phát hiện có những đồ 
 vật kì ảo (đồ quý)?
 9. Vì sao Thạch Sanh nhiều lần bị oan mà không chết?
 10.Vì sao cuối truyện Thạch Sanh tha cho mẹ con Lí Thông?
 Tương ứng với cac câu hỏi trên, tôi dự kiến các bài học mà học sinh có thể 
vận dụng:
 Bài học/Ý nghĩa giáo dục
1.Nhắc nhở công lao người anh hùng, người dũng sĩ diệt chằn tinh, đại bàng cứu 
người bị hại vạch mặt kẻ vong ân, chống quân xâm lược
2.Cân nhắc trước khi quyết định mọi việc
3.Cần phản ứng khi bị ngược đãi.
Không cam chịu bất công, vô lý. 10/19
4.Khi đánh giá, cần có cái nhìn tổng thể, toàn diện, tránh phiến diện.
5.Tha thứ, nhân hậu độ lượng.
Ác giả ác báo.
Ở hiền gặp lành, ở ác gặp ác.
A3.Nhân vật công chúa
Là một nhân vật thụộc tuyến chính diện, công chúa góp phần không nhỏ trong 
hành trình tìm công lí của Thạch sanh. Phần này tôi cho học sinh khai thác câu 
hỏi 4 ở SGK.Vì vậy, tôi dành những câu hỏi nhỏ để HS tìm hiểu về nhân vật 
này:
 1. Vì sao công chúa nghe tiếng đàn nhận ra oan ức của Thạch Sanh?
 2. Vì sao Lí Thông không được công chúa đoái hoài ?
 3. Vì sao công chúa chọn Thạch Sanh?
 Bài học/Ý nghĩa giáo dục
1.Cần nhạy bén, có ân có nghĩa, biết ơn người giúp mình
Cần tự thể hiện, cần chỉn chu, lịch sự, xinh đẹp trước tập thể. Biết yêu quý bản thân.
Yêu lao động, chăm chỉ, khéo tay tạo ra sản phẩm tốt ( âm nhạc một môn nghệ thuật 
lay động lòng người) 
2.Hôn nhân không có tình yêu thì không hạnh phúc.
3.Sống tốt ắt có bạn tốt.
 Sau khi cùng học trò rút ra bài học qua nhân vật công chúa, tôi gợi dẫn 
cho học sinh hiểu: 
-Nhân vật công chúa là mô-típ người câm quen thuộc trong truyện cổ tích. Đây 
là một sự hình tượng hoá các nhân vật đang mang chịu một nỗi uất ức hay che 
giấu một điểu bí mật nào đó chưa thể hoặc không thê’ tiết lộ ra. Đó cũng là một 
hình thức “giãn cách” thời gian tạm thời để chờ đợi sự xuất hiện của nhân vật 
chính. Nàng công chúa trong truyện Thạch Sanh không nói gì như một hình 
thức từ chối/ không nhận kẻ giả mạo Lý Thông. Chỉ đến khi nghe tiếng đàn của 12/19
 Bài học/Ý nghĩa giáo dục
- Ở hiền gặp lành
Bao dung độ lượng
Thật thà trung thực
Không tham lam, lừa lọc. 
 Cùng với tìm hiểu kết thúc theo bản kể ở sach giáo khoa, giáo viên gợi 
dẫn cho HS tìm hiểu những cách kết thúc khác( câu hỏi 8SGK) và giảng cho trò 
hiểu: Văn học dân gian được truyền miệng nên có tính dị bản, vì thế có nhiều 
cách kết thúc truyện. Các cách kết thúc truyện đều gắn với giải thích hiện tượng, 
sự vật trong tự nhiên khiến cho câu chuyện cổ tích xa xưa rút ngắn khoảng cách 
mà trở nên gần gũi với cuộc sống hiện tại, được nhân dân tin là có thật:
 Nhưng lạ lùng thay, nhân dân thông minh
 Không hề lừa ta dù ca dao, cổ tích
 Ta lớn lên bằng niềm tin rất thật
 Biết bao nhiêu hành phúc có trên đời. 
 Dẫu phải cay đắng dập vùi
 Rằng cô Tấm cũng về làm hoàng hậu
 Cây khế chua có đại bàng đến đậu
 Chim ăn rồi trả ngon ngọt cho ta
 ( Mặt đường khát vọng - Nguyễn Khoa Điềm )
 Trên đây là toàn bộ câu hỏi hướng tới giáo dục phẩm chất năng lực cho 
học sinh ở khâu Khám phá văn bản,trong khuôn khổ bài viết giới hạn, những 
phần khác xin pháp được trình bày ở các bài viết sau.
2.2 Câu hỏi khai thác truyện Cây khế
1.Vì sao tác giả chọn cây khế để làm tên truyện?
2.Xác định thời gian, không gian của truyện Cây khế?
3.Tại sao tác giả dân gian không đặt tên riêng cho nhân vật?
4. Vì sao người em bị ngược đãi? 14/19
5.Cần tuân thủ luật pháp về quyền thừa kế tài sản, quyền bình đẳng, nghĩa vụ của 
con cái trong gia đình.
6.Cần sống tử tế, trọng nghĩa tình./Không tham lam
7- Cần chăm chỉ lao động
- Tham lam
8.Cần sống nhân hậu, sống tử tế: biết chia sẻ, cùng chung tay giúp người yếu thế 
trong xã hội.
9.Yêu lao động, sống lương thiện, tử tế, nhân hậu sẽ được hạnh phúc.
10.Giúp nhân dân thực hiện chân lý: “Ở hiền gặp lành”, “Tham thì thâm”.
11.Tinh thần lạc quan của nhân dân lao động.
12.Không vi phạm pháp luật./Làm gương sáng cho em./Làm giàu chính nghĩa.
Báo hiếu cha mẹ.
13.Nghiên cứu, áp dụng và thi hành luật.
Đấu tranh tự giác, không đấu tranh tự phát.
14.Sức sống mãnh liệt của văn học dân gian – tài sản tinh thần của mỗi dân tộc.
15.Trí tưởng tượng phong phú của nhân dân ta.
16.Văn hoá Việt Nam – văn hoá phương Đông (khác văn hoá phương Tây)
III.3. Tính mới của sáng kiến: 
 + Về khả năng áp dụng của sáng kiến: 
 Dưới sự chỉ đạo xuyên suốt của lãnh đạo nhà trường, tôi thường xuyên 
thực hiện việc dạy tích hợp liên môn đã và đang tạo ra được những hiệu ứng 
dây chuyền trong quá trình từng bước đổi mới phương pháp dạy - học trong 
những năm gần đây. 16/19
đến khả năng tiếp thu, lĩnh hội kiến thức của học sinh để có hướng điều chỉnh 
kịp thời.
 4. Một điều đáng lưu ý là cần hiểu đúng việc dạy học tích hợp liên môn 
chỉ hỗ trợ đắc lực cho đổi mới phương pháp dạy học, bởi vì quá trình giáo dục 
con người cần phải kết hợp giáo dục tâm lí, giáo dục đạo đức, giáo dục thẩm 
mỹ... Xác định điều này, trong quá trình giảng dạy giáo viên cần kết hợp còn 
những năng lực chuyên môn Ngữ văn, được hình thành, phát triển chủ yếu 
thông qua một số hoạt động giáo dục nhất định (Phần này tôi chưa đề cập 
tới do dung lượng có hạn của đề tài).
 5. Để góp phần đổi mới phương pháp dạy học, giáo viên phải thường 
xuyên không ngừng tự học để nâng cao trình độ chuyên môn mà còn phải nâng 
cao khả năng sử dụng vi tính, thiết kế bài giảng điện tử và cập nhật thông tin 
qua mạng, vận dụng kiến thức tích hợp liên môn để dạy học có hiệu quả cao..
 - Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng 
sáng kiến theo ý kiến của tác giả:
 Từ xưa đến nay, chúng ta dạy các truyện cổ tích thường gói gọn trong bài 
học “ở hiền gặp lành; ở ác gặp ác”.Nhưng cùng motip “mẹ ghẻ - con chồng” 
như truyện cổ tích Tấm Cám của ta, người Mỹ dạy Cô bé lọ lem giúp học sinh 
rút ra tới 6 bài học ( Cần đúng giờ, ăn mặc lịch sự, tự yêu thương bản thân, cần 
có bạn bè, yêu quý người thân, biết giành cơ hội). Thiết nghĩ đã đến lúc thay đổi 
nhanh, mạnh và toàn diện cách khai thác bài học để giúp học sinh phát triển tư 
duy, mở rộng tầm nhìn, vận dụng kiến thức đa ngành để nhìn nhận các vấn đề 
xã hội;từ đó, người học có thể rút ra bài học cho bản thân, biết tự điều chỉnh để 
hoàn thiện nhân cách, trau dồi kĩ năng sống, tuân thủ pháp luật
 Để thay đổi cách dạy đơn điệu, phiến diện trong sách giáo khoa cũ, tôi 
nghĩ rằng cần vận dụng linh hoạt sáng tạo tri thức của nhiều ngành khác nhau 
như đạo đức, tâm lí, ngôn ngữ, pháp luậtGiáo viên dẫn dắt học sinh cùng 
tham gia khám phá tìm hiểu tác phẩm thông qua hệ thống câu hỏi mở khiến bài 
học trở nên cuốn hút, khai thác kiến thức sâu rộng. Học sinh không chỉ thấy 18/19
Bài học 2 bài học: ước 16 bài học:
nhận thức mơ niềm tin về + Nhắc nhở công lao người anh hùng, người 
 đạo đức, công dũng sĩ diệt chằn tinh, đại bàng cứu người bị hại 
 lí xã hội và lí vạch mặt kẻ vong ân, chống quân xâm lược
 tưởng nhân +Cân nhắc trước khi quyết định mọi việc
 đạo, yêu hòa +Trên đường đời, có rất nhiều chông gai cản 
 bình bước: ích kỷ, đố kỵ...
Năng lực - 2 phẩm chất - Phẩm chât: Yêu nước, nhân ái, trung thực, 
phẩm chất là nhân ái và trách nhiệm, chăm chỉ
 yêu nước - Năng lực: Năng lực giải quyết vấn đề và sáng 
 - Năng lực: tạo, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực tự 
 chưa đề cập tới chủ và tự học, năng lực ngôn ngữ, năng lực thẩm 
 mĩ
Với truyện Cây khế và Vua chích chòe mới được đưa vào sách giáo khoa nhưng 
thông thường người đọc chỉ rút được từ một đến hai bài học qua mỗi truyện (Ví 
dụ bài học về không được tham lam, kiêu ngạo...) còn vận dụng tích hợp liên 
môn, tôi đề xuất tới 15, 16 bài học và hướng tới phát triển cho học sinh 5 phẩm 
chất (như nhân ái, yêu nước, trung thực,trách nhiệm, chăm chỉ) và 5 năng lực 
cốt lõi (Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo, năng lực giao tiếp và hợp tác, 
năng lực tự chủ và tự học, năng lực ngôn ngữ, năng lực thẩm mĩ). So với cách 
tiếp cận truyện dân gian theo cách truyền thống, tôi nghĩ rằng đây là một cách 
để giúp các em học tập truyện dân gian hứng thú và hiệu quả hơn.
* KẾT QUẢ KHẢO SÁT CỦA HỌC SINH LỚP 6 TRƯỜNG THCS SAU 
KHI TRIỂN KHAI ÁP DỤNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM:
 Tổng số Giỏi Khá Trung bình Yếu Kém
 6B = 39 3 18 18 0 0
 6D = 34 3 15 16 0 0