Sáng kiến kinh nghiệm Cách tổ chức, hướng dẫn học sinh thảo luận nhóm trong giờ học Ngữ văn 8 (Phần văn bản thuyết minh)

 Cách tổ chức, hướng dẫn học sinh thảo luận nhóm trong giờ học Ngữ văn 8
phương pháp dạy thực hành.. Có như thế mới đảm bảo bám sát mục tiêu và 
chương trình học “đặt trọng tâm ở thực hành”: Xây dựng bài qua thực hành, 
thực hành nhận biết và thực hành làm văn bản.
 Hoạt động thảo luận nhóm chính là một hình thức tiêu biểu cho phương 
pháp dạy thực hành. Bởi qua mỗi hoạt động đó, học sinh sẽ được rèn kỹ năng tư 
duy sáng tạo trong tiếp nhận kiến thức mới, được rèn kĩ năng nghe - nói nhiều 
hơn. Các em sẽ có nhiều cơ hội hơn để được thể hiện và khẳng định mình trước 
thầy cô, bè bạn; dần có sự tự tin và hứng thú trong giờ học Ngữ văn - một môn 
học mà phần lớn học sinh hiện nay “ngại” học.
 Do phạm vi đề tài, tôi chỉ xin phép được trình bày cụ thể về: “Cách tổ 
chức, hướng dẫn học sinh thảo luận nhóm trong giờ học Ngữ văn 8 (Phần 
văn bản thuyết minh)”
II. PHẠM VI VÀ THỜI GIAN THỰC HIỆN: Lớp 8C (Năm học 2022-
2023).
 PHẦN II: 
 NHỮNG BIỆN PHÁP ĐỔI MỚI ĐỂ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
1. KHẢO SÁT THỰC TẾ:
 - Trong thời gian đầu, khi tôi chưa có cách tổ chức, hướng dẫn học sinh 
thảo luận hợp lý thì có ảnh hưởng đến không khí lớp học và quá trình tiếp nhận 
của học sinh.
 + Học sinh ít hào hứng tham gia thảo luận.
 + Trong quá trình thảo luận, học sinh chưa thực sự đào sâu suy nghĩ, cùng 
trao đổi để đi đến thống nhất. Việc trao đổi nhó có khi còn nặng về hình thức, 
thậm chí có giờ học còn gây sự ồn ào, sôi nổi “giả tạo” - vô hình tạo điều kiện 
cho học sinh tranh thủ nói chuyện, làm việc riêng.
 - Một số học sinh chưa mạnh dạn trao đổi ý kiến của mình, việc làm bài chỉ 
dồn đẩy cho học sinh khá - giỏi, tạo cho những học sinh còn lại trong nhóm lười 
suy nghĩ và thụ động trong tiếp nhận kiến thức.
 2/19 Cách tổ chức, hướng dẫn học sinh thảo luận nhóm trong giờ học Ngữ văn 8
 1. Bài “Tìm hiểu chung về văn bản thuyết minh”.
 - Đọc kĩ 3 văn bản mẫu (phần 1: sgk) để trả lời các câu hỏi.
 a. Các văn bản đó có thể xem là văn bản tự sự (hay miêu tả, nghị luận, biểu 
cảm) không? Tại sao?
 Chúng khác với các văn bản ấy ở chỗ nào?
 b. Các văn bản đó có những đặc điểm chung nào làm chúng trở thành một 
kiểu riêng?
 c. Các văn bản đó đã thuyết minh về đối tượng bằng những phương thức nào?
 d. Ngôn ngữ của các văn bản trên có đặc điểm gì?
 - Bài tập 3.
 Các văn bản khác như tự sự, nghị luận, biểu cảm, miêu tả có cần yếu tố 
thuyết minh không?
 2. Bài “Phương pháp thuyết minh”
 a. Tìm hiểu các phương pháp thuyết minh
 b. Phương pháp thuyết minh.
 - Đọc kĩ từng đoạn văn mẫu minh họa cho từng phương pháp thuyết minh 
để trả lời câu hỏi:
 - Mỗi phương pháp thuyết minh đó có đặc điểm và tác dụng cụ thể như thế 
nào?
 3. Bài “Đề văn thuyết minh và cách làm bài văn thuyết minh”.
 Lập ý và dàn ý cho đề bài: “Giới thiệu về chiếc nón lá Việt Nam”.
 4. Bài “Luyện nói: Thuyết minh về một thứ đồ dùng”.
 Lập dàn ý chi tiết cho đề văn: Thuyết minh về cái phích nước” (bình thủy).
 5. Bài “Thuyết minh về một thể loại văn học”.
 II. Luyện tập. Bài tập 1 - Hãy thuyết minh đặc điểm chính của truyện ngắn 
trên cơ sở các truyện ngắn đã học: Tôi đi học, Lão Hạc, Chiếc lá cuối cùng.
 6. Bài “Viết đoạn văn trong văn bản thuyết minh”.
 I. 2, Sửa lại các đoạn văn chưa chuẩn.
 Đoạn văn a, b (Sgk - trang 14).
 4/19 Cách tổ chức, hướng dẫn học sinh thảo luận nhóm trong giờ học Ngữ văn 8
 + Sử dụng đối với những câu hỏi khác nhau ở các phần tìm hiểu bài học.
 Ví dụ: Bài “Tìm hiểu chung về văn bản thuyết minh”.
 Nhóm 1 + 2: Câu hỏi 2a.
 Nhóm 3 + 4: Câu hỏi 2b, c, d.
 - Mỗi bàn/nhóm: 
 Sử dụng khi làm các bài tập tự luận ngắn chung cho cả lớp.
 Ví dụ: Bài “Viết đoạn văn trong văn bản thuyết minh” (7 - 10 phút)
 - Lưu ý: Trong trường hợp mà số lượng câu hỏi nhỏ cần thảo luận nhiều thì có 
thể dựa vào số bàn ở mỗi lớp để phân nhóm cho phù hợp (3 - 5 phút).
 Ví dụ: Bài “Phương pháp thuyết minh”.
 + Có 6 phương phát thuyết minh được giới thiệu thì chia lớp thành 6 nhóm; 
mỗi nhóm trao đổi về một phương pháp thuyết minh cụ thể theo yêu cầu chung.
 * Lưu ý: Trong trường hợp giáo viên cần cung cấp tư liệu trước thì sẽ phát 
ngay cho học sinh..
 2. Bước 2: Học sinh thảo luận theo nhóm, thống nhất ý kiến, ghi ra giấy 
hoặc phiếu học tập (nếu có).
 Trong thời gian thảo luận, giáo viên phải quan sát các nhóm để kịp thời 
nhắc nhở những học sinh có thái độ thiếu nghiêm túc.
 3. Bước 3.
 - Học sinh nêu ý kiến của nhóm bằng những hình thức khác:
 + Nhóm trưởng đại diện
 + Giáo viên chỉ định một số học sinh khác nếu cần bổ sung.
 Giáo viên nên chú ý gọi những học sinh vốn học chưa tốt môn Ngữ văn, 
những học sinh vốn rụt rè, nhút nhát nhằm tạo cơ hội cho các em rèn những kĩ 
năng cần thiết (như kĩ năng nghe - nói).
 - Giáo viên và những học sinh đều phải tập trung lắng nghe ý kiến của các 
nhóm để có cơ sở nhận xét, bổ sung.
 - Các nhóm nêu ý kiến sau thì không cần lặp lại những nội dung giống 
nhau mà chỉ bổ sung những nội dung mới để tránh mất thời gian.
 6/19 Cách tổ chức, hướng dẫn học sinh thảo luận nhóm trong giờ học Ngữ văn 8
 + Phát tài liệu
 + Đọc tư liệu.
 Minh họa cụ thể
 Tiết 96: Ôn tập về văn bản thuyết minh
 A. Phần chuẩn bị:
 Về phía giáo viên.
 Khi soạn giáo án: Lựa chọn câu hỏi thảo luận nhóm và giao sớm cho các 
nhóm từ cuối tiết 83 “Thuyết minh về một danh lam thắng cảnh” trước đó.
 (Mỗi tổ/ 1 nhóm)
 Cụ thể: 
 * Phần ôn tập lí thuyết:
 - Lập bảng hệ thống những nội dung kiến thức đã học về văn bản thuyết 
minh (theo mẫu)?
 - Chuẩn bị bảng phụ có sẵn bảng hệ thống.
 * Phần luyện tập
 Bài tập 1, Nêu cách lập ý và lập dàn bài đối với các đề bài:
 b, Giới thiệu một danh lam thắng cảnh ở quê hương em. (như Văn miếu 
Quốc Tử Giám, Hồ Hoàn Kiếm - Đền Ngọc Sơn.
 d, Giới thiệu cách làm một thí nghiệm (của một trong hai môn: Vật lý 8, 
Hóa học 8).
 + Chuẩn bị sẵn một số tư liệu về danh lam thắng cảnh ở Hà Nội. Được lấy 
từ trang web: www.dulichvietnam.com.vn, www.wikipedia.org.
 Bài tập 2. Viết đoạn văn theo các đề bài:
 b, Giới thiệu một danh lam thắng cảnh ở quê hương em.
 d, Giới thiệu một loài hoa (như hoa đào, hoa mai, hoa cúc...)
 + Chuẩn bị sẵn một số đoạn văn thuyết minh mẫu lấy từ các sách:
 - Tuyển tập 150 bài văn hay THCS - quyển 8 (Nhà xuất bản Đà Nẵng).
 - Tuyển chọn 153 bài văn hay THCS (Nhà xuất bản Hà Nội)
 8/19 Cách tổ chức, hướng dẫn học sinh thảo luận nhóm trong giờ học Ngữ văn 8
 BẢNG HỆ THỐNG NỘI DUNG LÍ THUYẾT VỀ VĂN BẢN THUYẾT 
 MINH
Vai trò và tác dụng - Đáp ứng nhu cầu hiểu biết của con người.
của văn bản thuyết - Cung cấp những tri thức xác thực về bản chất của sự 
minh việc và hiện tượng trong tự nhiên và xã hội.
Tính chất cơ bản của - Nội dung tri thức: khách quan, xác thực, hữu ích.
văn bản thuyết minh - Hình thức trình bày: chính xác, rõ ràng, chặt chẽ và hấp dẫn
Cách làm bài văn - B1: Học tập, nghiên cứu tích lũy tri thức.
thuyết minh - B2: Lập dàn ý
 - B3: Viết bài hoàn chỉnh
 - B4: Kiểm tra lại bài viết
Các phương pháp 1. Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích.
thuyết minh 2. Phương pháp liệt kê
 3. Phương pháp nêu ví dụ
 4. Phương pháp dùng số liệu (con số)
 5. Phương pháp so sánh
 6. Phương pháp phân loại, phân tích
Bố cục chung của bài - Mở bài: Giới thiệu đối tượng thuyết minh
văn thuyết minh - Thân bài: Trình bày cấu tạo, các đặc điểm, lợi ích... 
 của đối tượng.
 - Kết luận: Bày tỏ thái độ đối với đối tượng
 - Phần luyện tập:
 Bài tập 1: Cung cấp các tư liệu về một số danh lam thắng cảnh (phát phiếu 
cho các nhóm) để học sinh hoàn thiện dàn ý, chuẩn bị cho phần viết đoạn văn ở 
bài tập 2.
 Cụ thể:
 1. Văn Miếu - Quốc Tử Giám:
 10/19 Cách tổ chức, hướng dẫn học sinh thảo luận nhóm trong giờ học Ngữ văn 8
 Hai bên hồ là hai khu vườn bia tức nơi dựng các tấm bia ghi tên những 
người đỗ tiến sĩ (năm 1993 với sự tài trợ một phần của tổ chức doanh nghiệp 
Mỹ, Ban Quản lý Văn Miếu đã dựng được tám ngôi nhà che cho các bia này). 
Tiến sĩ là người đỗ cao nhất trong kỳ thi Ðình. Ngày trước, người đi học sau 
khoảng 10 năm đèn sách đủ vốn chữ để dự thi Hương tức khoa thi tổ chức liên 
tỉnh, cứ ba năm mở một khoa. Ðạt điểm cao của kỳ thi này đạt học vị Cử nhân. 
Năm sau các ông Cử tới kinh đô dự kỳ thi Hội. Những người đủ điểm chuẩn sẽ 
dự kỳ thi Ðình (thi Hội và thi Ðình thực ra là hai giai đoạn của một cuộc thi). 
Trúng tuyển kỳ thi này được gọi là Tiến sĩ. Ðỗ Tiến sĩ có thể được bổ làm quan. 
Hiện có 82 bia, xưa nhất là bia ghi về khoa thi năm 1442, muộn nhất là bia khoa 
năm 1779. Ðó là những di vật quý nhất của khu di tích. Bước qua cửa Ðại thành 
là tới khu thứ tư. Một cái sân rộng, hai bên là dãy nhà Tả Vu, Hữu Vu, vốn 
dựng làm nơi thờ các danh nho. Cuối sân là nhà Ðại bái và Hậu cung, kiến trúc 
đẹp và hoành tráng. Tại đây có một số hiện vật quý: bên trái có chuông đúc năm 
1768, bên phải có một tấm khánh đá, trên mặt có khắc bài văn nói về công dụng 
của loại nhạc khí này.
 Bố cục của toàn thể Văn Miếu như vậy muộn nhất là cũng có từ đời Lê 
(thế kỷ 15 - thế kỷ 18). Riêng Khuê Văn Các mới được dựng khoảng đầu thế kỷ 
19, nhưng cũng nằm trong quy hoạch tổng thể vốn có của những Văn Miếu (như 
Văn Miếu ở Khúc Phụ, Trung Quốc, quê hương của Khổng Tử, có đủ Ðại 
Trung Môn, Khuê Văn Các, Ðại Thành Môn, Ðại Thành Ðiện, bia tiến sĩ...). 
Khuê Văn Các ở Văn Miếu Hà Nội thường là nơi tổ chức bình các bài văn thơ 
hay của các sĩ tử.
 Sau khu Ðại Bái vốn là trường Quốc Tử Giám đời Lê, một loại trường đại 
học đương thời. Khi nhà Nguyễn rời trường này vào Huế thì nới đây chuyển 
làm đền Khải Thánh thờ cha và mẹ Khổng Tử, nhưng đền này đã bị hư hỏng 
trong chiến tranh. Văn Miếu là quần thể di tích đa dạng và phong phú hàng đầu 
của thành phố Hà Nội. 
 12/19 Cách tổ chức, hướng dẫn học sinh thảo luận nhóm trong giờ học Ngữ văn 8
rỡ xen giữa những phượng cháy đỏ rực, những cơm nguội chín vàng. Mùa thu, 
hồ Hoàn Kiếm không chỉ là một thắng cảnh đẹp với những rặng liễu rủ bên bờ, 
những tàng cây ngả xuống vòng tay ôm lấy mặt nước hồ biếc xanh màu ngọc 
lấp lánh nắng vàng mà còn là nơi nhân dân thủ đô lui tới để xem pháo hoa nhân 
những ngày hội lớn của dân tộc như 19/8 và 2/9. 
 Nằm ở phía đông bắc hồ là đảo Ngọc, nơi có đền Ngọc Sơn cổ kính và cầu 
Thê Húc trăm năm soi bóng mặt hồ, hứng ánh dương sáng rực cả một góc hồ. 
Vẻ đẹp cổ kính của đền và kiến trúc đền đã hoà hợp với cảnh cây xanh nước 
biếc của hồ, gợi lên những cảm giác chan hoà giữa con người và thiên nhiên. 
 Đền Ngọc Sơn: Đảo Ngọc Sơn xưa được gọi là Tượng Nhĩ (Tai voi). Khi 
Lý Thái Tổ rời đô ra Thăng Long đặt tên là núi Ngọc Tượng, đến đời Trần gọi 
là Ngọc Sơn. Trên Đảo Ngọc Sơn có cung Khánh Thuỵ của Chúa Trịnh đã bị Lê 
Chiêu Thống đốt chụi. Một nhà từ thiện tên là Tín Trai đã lập ra trên nền cũ của 
cung Khánh Thuỵ một ngôi chùa gọi là chùa Ngọc Sơn. Vào năm Thiệu Trị thứ 
3 (1984) các con của Tín Trai nhường ngôi chùa lại cho “Hội hướng thiện”, Hội 
này đã bỏ gác chuông, xây lại các gian điện chính, các dãy phòng hai bên, đưa 
tượng Văn Xương Đế Quân vào thờ và đổi tên là đền Ngọc Sơn.
 Đến năm 1865, án sát Hà Nội là Nguyễn Văn Siêu đã đứng ra tu sửa đền. 
Trên núi Ngọc Bội cũ ông cho xây dựng Tháp Bút. Trên thân tháp cho khắc 3 
chữ “Tả Thanh Thiên”. Đền có 3 nếp: Nếp ngoài cùng là bái đường, nếp giữa 
thờ Văn Xương Đề Quân, nếp sau cùng thời Đức Thánh Trần.
 * Xây dựng một dàn ý tham khảo của bài: Thuyết minh Hồ Hoàn 
Kiếm - Đền Ngọc Sơn
 1. Mở bài: Giới thiệu chung về quần thể Hồ Hoàn Kiếm - Đền Ngọc Sơn.
 2. Thân bài: 
 a. Hồ Hoàn Kiếm:
 - Vị trí
 - Lịch sử, nguồn gốc
 - Nước hồ, độ sâu
 14/19 Cách tổ chức, hướng dẫn học sinh thảo luận nhóm trong giờ học Ngữ văn 8
vai trò như là một lời khuyên chân thành với người đời hãy sống hết mình, vị 
tha, thanh bạch không màng đến lợi danh.
 + Đoạn văn giới thiệu về hoa Lưu ly:
 Cao từ 15 - 17cm. Hoa chùm nhỏ, trên thân cong, màu xanh nhạt, trắng hay hồng.
 Sống trung bình 5 - 7 ngày.
 Cắt và chẻ thân, cắm vào nước nguội sâu khoảng 5cm, giữ mát.
 Cây 2 năm, ở nơi có nắng và hơi mát. Gieo giống vào giữa hoặc cuối hè để 
nở hoa vào mùa xuân sau. Nếu hoa tàn được giữ lại sẽ phát tán.
 Có một truyền thuyết rất thuyết phục của người Đức giải thích nguồn gốc 
tên của loài hoa màu xanh tím nhỏ bé xinh đẹp này, cũng như ý nghĩa của nó 
trong ngôn ngữ các loài hoa: Ngày nọ, có một hiệp sĩ trẻ và người yêu đang đi 
dạo dọc theo sông Danube. Cô gái trông thấy một đám hoa màu xanh đang trôi 
xuôi theo dòng sông: “Em muốn có đóa hoa xinh đẹp đó!”, cô gái la lên. Ngay 
tức khắc, người tình dũng cảm của cô phóng mình xuống dòng sông và vớt lấy 
đám hoa trôi. Nhưng hỡi ơi, do bị vướng víu bởi sức nặng của bộ áo giáp hiệp sĩ, 
anh ta đã không thể vượt qua được bờ sông trơn trượt dù đã cố gắng hết sức, 
cảm thấy mình đang nhanh chóng bị chìm xuống, anh ném hoa lên bờ cho người 
yêu và bằng những hơi thở cuối cùng của mình trước khi chìm mãi, anh gọi 
nàng một lời như trăn trối: “Xin đừng quên nhau!”.
 Được gắn liền với một bi kịch lãng mạn như vậy nên không có gì phải 
ngạc nhiên khi có rất nhiều vần thơ ca tụng loài hoa màu xanh thiên đường bé 
nhỏ này.
 + Đoạn văn giới thiệu cụ thể về một loại mai ở miền Bắc.
 “Còn cây mai mà người Bắc quen gọi là cây mơ mọc từng thung dọc suối 
Yến chùa Hương. Hoa mai trắng một màu trắng tinh khiết nở vào giữa mùa mơ 
mà những loài hoa khác không dám nở vì trời đầy sương tuyết. Do đó, hoa mai 
trắng được người xưa mệnh danh la hoa “ngạo sương” tức hoa xem thường 
sương tuyết. Hoa mai, “hoa ngạo sương” là một hình tượng của nhiều thi sĩ biểu 
hiện nhân cách của mình. Như trong bài thơ chữ Hán “Đề Hoàng ngự sử mai 
 16/19 Cách tổ chức, hướng dẫn học sinh thảo luận nhóm trong giờ học Ngữ văn 8
Bài viết học 
 44 2 5 12 27 26 59 4 9
 kì I
Bài viết giữa 
 44 3 7 15 34 24 54 2 5
 học kì II
 Tăng 1 3
 Giảm 2 2
 18/19