Sáng kiến kinh nghiệm Biện pháp phát huy tính tích cực của học sinh khi học môn Tự nhiên và xã hội Lớp 3 (theo bộ sách Cánh diều)

 PHẦN MỞ ĐẦU ..................................................................................................1
 1. Lý do chọn đề tài...........................................................................................1
 2. Mục đích nghiên cứu....................................................................................2
 3. Phạm vi nghiên cứu......................................................................................2
 4. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................................2
 PHẦN NỘI DUNG .............................................................................................3
 1. Cơ sở lý luận .................................................................................................3
 2. Cơ sở thực tiễn..............................................................................................4
 3. Thực trạng ban đầu......................................................................................7
 4. Giải pháp thực tiễn.......................................................................................8
 5. Hiệu quả của sáng 
 kiến...............................................................................16
PHẦN KẾT LUẬN............................................................................................19
 1. Kết luận.......................................................................................................19
 2. Khuyến nghị...............................................................................................20
TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................22 2. Mục đích nghiên cứu
 + Góp phần đổi mới phương pháp dạy và học môn học Tự nhiên và xã hội 
lớp 3 trong hệ thống giáo dục
 + Giúp các em học sinh học tập môn học Tự nhiên và xã hội tốt hơn. Hình 
thành cho các em niềm yêu thích môn học từ đó các em dễ dàng tiếp thu kiến 
thức, phát huy toàn diện năng lực, khả năng thực hành áp dụng lý thuyết vào 
cuộc sống
 + Giúp thầy cô có thêm phương pháp giảng dạy môn học Tự nhiên và xã 
hội lớp 3 đạt hiệu quả cao. 
 + Nhận được ý kiến trao đổi, chia sẻ từ cán bộ quản lí nhà trường, từ các 
bạn đồng nghiệp để tôi phát huy những mặt mạnh; điều chỉnh, khắc phục những 
hạn chế, tồn tại cho hoàn thiện hơn.
 + Rèn luyện tinh thần năng động, giữ lửa lòng say mê, sáng tạo; cố gắng 
học tập, tự hoàn thiện mình để theo kịp sự tiến bộ của thời đại.
 3. Phạm vi nghiên cứu
 Nghiên cứu các biện pháp giúp các em học sinh lớp 3 chủ động tích cực 
hơn trong các tiết học môn Tự nhiên và xã hội. Các biện pháp được nghiên cứu 
và áp dụng trực tiếp vào các bài học trong sách Tự nhiên và xã hội lớp 3 của bộ 
sách Cánh diều.
 Học sinh lớp 3C trường tiểu học Ngũ Hiệp
 Năm học: 2022 - 2023
 4. Đối tượng nghiên cứu
 Các biện pháp phát huy tính tích cực của học sinh học môn Tự nhiên và 
xã hội lớp 3. em học sinh phát huy tính tích cực là yếu tố cực kì quan trọng trong hoạt động 
đổi mới giáo dục.
 Với mục tiêu của “Đẩy mạnh chất lượng giáo dục” dạy học ở môn Tự 
nhiên và xã hội mà có thể vận dụng linh hoạt cho tất cả các môn học nhằm tạo 
hứng thú học tập, thúc đẩy tinh thần, tính tích cực, chủ động sáng tạo, giúp học 
sinh cảm nhận “mỗi ngày đến trường là một ngày vui” góp phần nâng cao chất 
lượng dạy và học. Các biện pháp giúp phát huy tính tích cực trong học tập, với 
mong muốn giúp cho các em học sinh được phát triển toàn diện.
 Từ những lý do trên, tôi xin đề xuất một số “biện pháp phát huy tính tích 
cực của học sinh khi học môn tự nhiên và xã hội lớp 3” dựa theo bộ sách 
Cánh diều để từ đó giúp cho các em lĩnh hội kiến thức tốt hơn và chủ động sáng 
tạo hơn trong học tập cũng như đào tạo cho các em những kĩ năng cơ bản cần có 
trong cuộc sống. 
 2. Cơ sở thực tiễn
 Bộ trưởng Bộ Giáo dục & Đào tạo (GD&ĐT) Phạm Vũ Luận đã có những 
chia sẻ về chương trình sách giáo khoa ở nước ta trước đây được xây dựng theo 
lối truyền thụ kiến thức một chiều, thiết kế những môn học ở các trường phổ 
thông cũng tựa như các lĩnh vực khoa học ngoài đời. Điều đó dẫn tới kiến thức 
trong sách giáo khoa chủ yếu là kiến thức khoa học, nặng tính hàn lâm, xa rời 
cuộc sống. Trong khi đó, kiến thức khoa học của loài người tăng rất nhanh, chỉ 4 
đến 5 năm đã tăng gấp đôi về lượng kiến thức. Do vậy, phương pháp truyền thụ 
kiến thức một chiều cổ điển không thể đáp ứng được yêu cầu. Vì lẽ đó, chương 
trình đổi mới sách giáo khoa lớp 3 trong đó có môn Tự nhiên và xã hội được 
triển khai trong năm học 2022-2023. Chương trình và sách giáo khoa mới đảm 
bảo tính hiện đại, hội nhập và tạo được sự chuyển biến căn bản về chất lượng 
giáo dục. Với định hướng này thì phương pháp dạy truyền thống đã không còn 
thích hợp để áp dụng. Để giúp các em nhanh chóng theo kịp chương trình sách 
mới, các thầy cô nên kết hợp việc giảng dạy với các biện pháp giúp phát huy 
tính tích cực của các em học sinh từ đó các em học tập dễ dàng hơn và phát triển 
toàn diện hơn. 3. Em thường xuyên tham gia thảo 
luận, trao đổi với các bạn trong 15/49 33,6 34/49 66,4
nhóm.
4. Lớp em thường xuyên phát biểu 
xây dựng bài trong giờ học môn 10/49 20,4 39/49 79,6
Tự nhiên và Xã hội.
 * Nguyên nhân chủ quan:
 + Đối với học sinh :
 - Nhận thức của học sinh chưa đồng đều.
 - Chưa coi trọng môn Tự nhiên và Xã hội, chỉ chú trọng các môn học đánh 
 giá bằng điểm số.
 + Đối với giáo viên:
 - Việc giảng dạy của giáo viên đôi khi chưa phát huy hết được tính tích 
 cực, chủ động sáng tạo của các em.
 - Trong quá trình tổ chức dạy học cho học sinh chưa thật sự linh hoạt.
 - Trong quá trình tổ chức tiết học, giáo viên đôi lúc chưa quan tâm sâu 
 sát đến từng đối tượng học sinh. 
 * Nguyên nhân khách quan:
 - Vốn hiểu biết của một số em còn hạn chế nên nhiều khi không trả 
 lời được câu hỏi, trả lời không chính xác dẫn đến việc các em rụt rè, mất tự 
 tin.
 - Chính vì việc không yêu thích môn học, học tập đối phó của học sinh và 
phương pháp giảng dạy chưa phù hợp của thầy cô dẫn đến chất lượng học môn 
Tự nhiên và xã hội của các em học sinh rất kém.
 3- Thực trạng ban đầu
 3.1. Giáo viên:
 *Thuận lợi:
 - Được sự quan tâm và chỉ đạo tốt của các cấp lãnh đạo về chuyên môn. Tổ 
chức bồi dưỡng giáo viên, tổ chức những buổi học chuẩn kiến thức kỹ năng cho 
học sinh tiểu học vv cung cấp đủ tài liệu, phương tiện để nghiên cứu, học hỏi, 
giảng dạy.
 - Được sự giúp đỡ của Ban Giám Hiệu trường: tổ chức thao giảng, dự 
 giờ hàng tháng, tổ chức những buổi học chuyên đề thảo luận về chuyên môn 
 để rút ra những ý kiến hay, những đề xuất kinh nghiệm tốt áp dụng trong việc 4. Giải pháp thực hiện
 Với định hướng rèn luyện cho các em học sinh tính chủ động học tập, 
sáng tạo tư duy và phát triển năng lực toàn diện tôi xin đưa ra một số biện pháp 
phát huy tính tích cực của các em.
 Biện pháp 1: Đa dạng hóa nội dung bài giảng thông qua các hình ảnh, 
video sinh động, trực quan để gợi mở và hướng dẫn học sinh
 Nội dung: Ở bậc tiểu học, tâm lý của các em học sinh còn thích vui chơi 
hơn là học tập. Thường thì những bài giảng lý thuyết sẽ khiến các em trở nên 
nhàm chán, mất tập trung. Bên cạnh đó đối với môn học Tự nhiên và xã hội là 
môn học tích hợp những kiến thức thực tế cuộc sống, có những phần kiến thức 
nếu chỉ giảng bằng lời sẽ khô khan trừu tượng, tuy nhiên nếu các thầy cô tích 
hợp thêm các hình ảnh video sinh động sẽ thu hút các em vào bài giảng giúp các 
thầy cô giảng dạy dễ dàng hơn. Ngoài ra hình ảnh mang tính trực quan, sinh 
động, cụ thể; giúp học sinh phát triển được năng lực tư duy, khả năng nhận thức 
và hiệu quả trong việc tiếp thu kiến thức với môn Tự nhiên và xã hội. 
 Ví dụ 1: Bài 1 “Họ hàng nội, ngoại” trang 6 – Tự nhiên và xã hội sách 
Cánh diều em dễ dàng hiểu về ý nghĩa của những ngày kỉ niệm và ngày ấy sẽ được gia đình 
tổ chức như thế nào. 
 Ý nghĩa biện pháp: Việc sử dụng hình ảnh, video trong giảng dạy nói 
chung và với môn Tự nhiên và xã hội nói riêng đóng vai trò cực kì quan trọng. 
Khi tôi áp dụng biện pháp này, lớp học của tôi đã thay sự im lặng áp lực bằng 
những hình ảnh âm thanh sinh động giúp cho các em học tập sôi nổi hơn. Khi tôi 
chiếu các video, 100% các em học sinh tập trung chăm chú xem với vẻ mặt rất 
hào hứng và thích thú. Không những ghi nhớ bài học một cách tự nhiên mà các 
em còn ghi nhớ rất lâu về kiến thức bài giảng. Bản thân tôi cũng thường kết hợp 
việc cho các em xem video và đặt câu hỏi kèm những phần quà hấp dẫn để thu 
hút học sinh. Từ đó giúp các em tích cực chủ động trả lời câu hỏi, tư duy sáng 
tạo trong tiết học. 
 Biện pháp 2: Vận dụng kĩ thuật "Trình bày một phút" vào các tiết dạy 
để giúp học sinh nắm được nội dung bài học ngay trên lớp
 Nội dung: Kỹ thuật “trình bày một phút” là kĩ thuật tạo cơ hội cho HS 
tổng kết lại kiến thức đã học và đặt những câu hỏi về những điều còn băn khoăn, 
thắc mắc bằng các bài trình bày ngắn gọn và cô đọng với các bạn cùng lớp. Kĩ 
thuật trình bày một phút hay còn được gọi là kỹ thuật khăn trải bàn. Vốn dĩ trong 
một tiết học có rất nhiều những lời giảng của thầy cô, những hình ảnh,... mà các 
em học sinh được nghe được nhìn. Nếu như các thầy cô không có bước cô đọng 
kiến thức sẽ khiến các em học sinh bị nhiễu loạn thông tin và không phân biệt 
được những kiến thức nào cần nhớ. Và ngược lại các em không nói ra những 
kiến thức mà các em tiếp nhận được thì các thầy cô cũng sẽ không nắm được 
học sinh của mình đã hiểu bài học đến đâu để có phương án điều chỉnh tốt nhất. 
Với kỹ thuật trình bày một phút sẽ giúp cho các em học sinh tích cực hơn trong 
giao tiếp, phát triển khả năng tư duy logic, khái quát hoá vấn đề. 
 Cách thức triển khai: Với kỹ thuật trình bày một phút, sau giai đoạn giảng 
dạy kiến thức, thầy cô đặt ra câu hỏi và phân nhóm, mỗi bàn là 1 nhóm. Các 
nhóm sẽ cùng thảo luận và ghi ý kiến của từng bạn sau đó ghi ý kiến tổng hợp 
của cả nhóm ra giấy theo mô hình khăn trải bàn. Sau khi hoàn thành thầy cô Biện pháp 3: Nâng cao hiệu quả của việc học tập theo nhóm để phát 
huy tính tích cực của học sinh
 Nội dung: Học nhóm cách thức học tập của nhóm người có sự phối hợp 
thống nhất, chặt chẽ với nhau để cùng nhận dạng, phân tích các vấn đề trong 
môn học đặt ra, từ đó lĩnh hội, củng cố và mở rộng kiến thức đã được học. Việc 
học nhóm sẽ giúp các em học sinh gia tăng được năng lực tích cực để những giờ 
học trở nên hiệu quả hơn. Bên cạnh đó, việc nhìn thấy được sự tiến bộ và thành 
tích mà những người bạn của mình đã đạt được sẽ giúp cho trẻ trở nên nỗ lực 
hơn rất nhiều. Học nhóm đồng nghĩa với việc thúc đẩy nhau cùng tiến bộ. Biện 
pháp này sẽ giúp ích rất nhiều trong việc phát huy tính tích cực của các bạn học 
sinh khi học môn Tự nhiên và xã hội lớp 3. 
 Ví dụ 1: Bài 4 “ Giữ vệ sinh xung quanh nhà ở” – Trang 18 Tự nhiên và 
xã hội lớp 3 bộ sách Cánh diều
 Cách thức triển khai: Trong bài giữ gìn vệ sinh nhà ở các thầy cô áp dụng 
biện pháp học tập nhóm. Các thầy cô chuẩn bị những hình ảnh về việc giữ gìn 
vệ sinh nhà ở và chia lớp thành 4 nhóm, mỗi tổ là 1 nhóm. Mỗi nhóm sẽ bốc Cách thức triển khai : Các thầy cô chuẩn bị những ô chữ tên như trên ảnh 
và chia lớp thành 4 nhóm, mỗi tổ là 1 nhóm. Nhiệm vụ mỗi nhóm là ghép tên 
các hoạt động nông nghiệp sao cho phù hợp với các sản phẩm nông nghiệp. 4 
nhóm sẽ thi đua với nhau nhóm nào ghép nhanh và chính xác nhất sẽ giành được 
phần quà từ giáo viên. 
 Minh chứng: Qua quá trình tổ chức cho các em học sinh thảo luận nhóm 
trong các tiết học, lớp tôi đã có sự tiến bộ rõ rệt. Bên cạnh việc tiếp thu kiến 
thức từ giáo viên các em còn được học hỏi thêm từ bạn bè của mình. Việc trao 
đổi với các bạn cũng giúp giờ học môn Tự nhiên và xã hội của các em được 
thoải mái và năng động. hơn từ đó giúp các em phát triển toàn diện cả về tri thức 
lẫn kĩ năng. Việc học tập nhóm đã gián tiếp tạo cơ hội cho các em học sinh được 
tư duy sáng tạo, tích cực hơn trong học tập và giúp các em gắn bó đoàn kết với 
nhau hơn.
 Biện pháp 4: Hướng dẫn học sinh chủ động xây dựng sơ đồ tư duy để 
nắm vững nội dung chính của bài học
 Nội dung: Sơ đồ tư duy là phương pháp ghi chép nhanh chóng, tận dụng 
khả năng nghe, nhìn, xử lý thông tin và hệ thống hóa chúng lại. Trong học tập sử 
dụng sơ đồ tư duy là phương pháp sử dụng những ký hiệu, hình ảnh sinh động Cách thức thực hiện: Trước tiên các thầy cô củng cố lại kiến thức bằng 
cách vẽ sơ đồ tư duy lên bảng. Sau đó các khung đặt dấu hỏi chấm các thầy cô 
sẽ mời các bạn lên bảng điền nội dung phù hợp. Sau khi các bạn đã nắm rõ cách 
làm các thầy cô xóa bảng và yêu cầu các em học sinh tự mình vẽ sơ đồ tư duy 
kiến thức về động vật và thực vật theo ý hiểu và theo trí nhớ của các em. 
 Minh chứng: Sau một thời gian áp dụng, hiện tại trên 90% các em học 
sinh lớp tôi thành thạo việc vẽ sơ đồ tư duy. Tôi khuyến khích các em vẽ sơ đồ 
tư duy để lấy điểm thưởng và sẽ hướng dẫn các em vẽ sơ đồ tư duy tuy đơn giản 
nhưng đủ ý và sinh động nhiều màu sắc. Qua đó giúp các em rèn luyện tính tự 
giác chủ động trong việc lĩnh hội kiến thức, giúp các em ghi nhớ bài học lâu hơn 
và nâng cao khả năng tư duy logic. 3. Em thường xuyên tham gia thảo 
luận, trao đổi với các bạn trong 40/49 81,6 9/49 18,4
nhóm.
4. Lớp em thường xuyên phát biểu 
xây dựng bài trong giờ học môn 40/49 81,6 9/49 18,4
Tự nhiên và Xã hội.
 Kết quả này là minh chứng rõ ràng nhất cho hiệu quả của việc áp dụng 
các biện pháp giúp phát huy tính tích cực của học sinh trong môn học Tự nhiên 
và xã hội. Tôi mong các thầy cô sẽ áp dụng phương pháp này một cách phù hợp 
nhất trong tất cả các môn học để đạt được chất lượng dạy và học tốt nhất. với phương pháp dạy học tích cực, đòi hỏi tôi luôn luôn tương tác với học sinh 
để trao đổi, bàn luận và tìm ra phương pháp xử lý vấn đề. Qua đó, mối quan hệ 
giữa giáo viên và học sinh cũng trở nên gần gũi hơn.
 2. Khuyến nghị
 2.1. Đối với nhà trường và các cấp quản lí:
 Cần quan tâm giúp đỡ giáo viên bằng các hình thức như: 
 + Cung cấp đầy đủ tài liệu có liên quan đến bộ môn.
 + Tăng cường cho giáo viên dự giờ trong khối chuyên môn để giáo viên 
nâng cao trình độ chuyên môn. 
 - Cần có các buổi sinh hoạt chuyên môn có chất lượng để giáo viên có thể 
học hỏi,trao đổi kinh nghiệm, nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ.
 2.2. Đối với giáo viên:
 Qua thời gian nghiên cứu cũng như áp dụng thực tế, bản thân tôi rút ra 
một số kinh nghiệm giúp cho việc áp dụng biện pháp phát huy tính tích cực 
trong học tập đem lại hiệu quả cao nhất. 
 + Thầy cô nghiên cứu cân nhắc để lựa chọn biện pháp phù hợp nhất với 
bài giảng của mình 
 + Thiết kế bài giảng đa dạng phong phú, gần gũi và phù hợp với nội dung 
kiến thức bài học
 + Chuẩn bị kĩ lưỡng các thiết bị dạy học (tranh ảnh, mô hình,...), các 
phương tiện dạy học (máy chiếu, máy tính,...) và tài liệu dạy học cần thiết cho 
bài giảng
 + Cân đối nội dung kiến thức cũng như các hoạt động định tổ chức sao 
cho phù hợp với thời gian tiết học
 + Các thầy cô thường xuyên động viên khuyến khích, học sinh giúp các 
em tự tin hơn, chủ động hơn trong việc chiếm lĩnh tri thức.
 + Giám sát chặt chẽ yêu cầu các em học sinh nghiêm túc tham gia trò chơi 
hay khi làm việc nhóm, tránh việc các em làm việc riêng không chú ý đến bài 
giảng. 
 Trong quá trình nghiên cứu thực hiện sáng kiến này và việc thực hiện 
những biện pháp phát huy tính tích cực của học sinh. Hy vọng sáng kiến kinh TÀI LIỆU THAM KHẢO
 1. Sách giáo khoa Tự nhiên và Xã hội lớp 3, NXB GD
 2. Sách giáo viên Tự nhiên và Xã Hội lớp 3, NXB GD
 3. Đức, T. K. (2006). Đo lường và đánh giá trong giáo dục. Khoa Sư 
 phạm, ĐHQG Hà Nội.
 4. Tuấn, M. S. (2022). Tự nhiên và xã hội lớp 3: sách học sinh Retrieved 
 from Sách Cánh diều
 5. Phạm, T. Đ. (2015). Vận dụng kĩ thuật" Khăn trải bàn" trong dạy học tự 
nhiên-xã hội ở tiểu học.
 6. Bùi, T. T. P. (2016). Thiết kế trò chơi học tập môn tự nhiên và xã hội 
lớp 3 với sự hỗ trợ của VBA Powerpoint (Doctoral dissertation, Trường Đại học 
Sư phạm, Đại học Đà Nẵng).
 7. Anh, P. P. (2015). Chiến lược DARTS với việc rèn kĩ năng đọc, viết 
cho học sinh lớp 3 thông qua các bài tập Tự nhiên và Xã hội ở một số tài 
liệu. Tạp chí Khoa học, (3 (68)), 66.