Sáng kiến kinh nghiệm Biện pháp giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá cho học sinh THPT trong dạy học lịch sử trên địa bàn huyện Diễn Châu - Nghệ An

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN 
 TRƯỜNG THPT DIỄN CHÂU 5 
 ----------  --------- 
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
 Đề tài: 
BIỆN PHÁP GIÁO DỤC Ý THỨC BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY 
 GIÁ TRỊ DI SẢN VĂN HOÁ CHO HỌC SINH THPT 
 TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ TRÊN ĐỊA BÀN 
 HUYỆN DIỄN CHÂU - NGHỆ AN 
 Lĩnh vực: Lịch sử 
Nhóm người thực hiện: Phạm Thị Kính - Trường THPT Diễn Châu 5 
 SĐT: 0375938126 
 Email: thuykinhpham@gmail.com 
 Nguyễn Thị Vân Hà - Trường THPT Diễn Châu 
 SĐT:0916171974 
 Email: anhhungminhsh@gmail.com 
 Cao Thị Thảo - Trường THPT Diễn Châu 5 
 SĐT: 0989264179 
 Email: thanhthaodc5@gmail.com 
Năm thực hiện: 2022 - 2023 
 Nghệ An, tháng 4 năm 2023 
 3. Biện pháp giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy giá trị DSVH trong dạy học lịch 
sử THPT trên địa bàn huyện Diễn Châu- Nghệ An. .............................................. 16 
3.1. Khai thác, sử dụng tài liệu về DSVH địa phương với bài lịch sử nội khoá ..... 16 
3.1.1. Sử dụng lễ hội truyền thống ở địa phương với bài dạy nội khoá. ................ 16 
3.1.2. Sử dụng hình thức nghệ thuật ca trù ở địa phương với bài dạy nội khoá ..... 18 
3.1.3. Sử dụng dân ca ví, giặm để tiến hành bài học lịch sử địa phương trên lớp. . 23 
3.1.4. Sử dụng DSVH tại địa phương để tiến hành tiết dạy thực hành trên lớp ..... 26 
3.1.5. Sử dụng DSVH ở địa phương để kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của 
học sinh.........................................................................................................28 
3.2. Giáo dục ý thức bảo tồn, phát huy giá trị DSVH tại địa phương thông qua các 
hoạt động trải nghiệm. .......................................................................................... 31 
3.2.1. Hoạt động lao động công ích ...................................................................... 32 
3.2.2. Tham gia cuộc thi/hội thi ............................................................................ 33 
3.2.3. Tham quan CLB ca trù ở địa phương Diễn Châu ........................................ 35 
3.2.4. Tham quan, dã ngoại tại di tích. .................................................................. 36 
3.2.5. Tham gia lễ hội Đền Cuông. ...................................................................... 37 
4. Thực nghiệm sư phạm ...................................................................................... 38 
4.1. Mục đích và nguyên tắc tiến hành thực nghiệm sư phạm ............................... 38 
4.1.1. Mục đích .................................................................................................... 38 
4.1.2. Nguyên tắc tiến hành thực nghiệm .............................................................. 39 
4.2. Nhiệm vụ và phương pháp thực nghiệm ........................................................ 39 
4.2.1. Nhiệm vụ .................................................................................................... 39 
4.2.2. Phương pháp thực nghiệm .......................................................................... 39 
4.3. Giáo án thực nghiệm sư phạm ....................................................................... 40 
4.4. Tổ chức thực nghiệm sư phạm ....................................................................... 40 
4.4.1. Chọn đối tượng thực nghiệm ...................................................................... 40 
4.4.2. Khảo sát chất lượng học sinh trước thực nghiệm ........................................ 40 
4.4. Nhận xét kết quả thực nghiệm ....................................................................... 41 
5. Khảo sát tính cấp thiết và khả thi của các giải pháp đề xuất .............................. 43 
5.1. Mục đích khảo sát.......................................................................................... 43 
5.2. Nội dung và phương pháp khảo sát ................................................................ 43 
5.2.1. Nội dung khảo sát ....................................................................................... 43 
5.2.2. Phương pháp khảo sát và thang đánh giá .................................................... 44 
5.3. Đối tượng khảo sát ........................................................................................ 44 
5.4. Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đã đề xuất 45 
 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT 
TT Viết tắt Viết đầy đủ 
 1. GV Giáo viên 
 2. HS Học sinh 
 3. TTGDTX Trung tâm giáo dục thường xuyên 
 4. NXB Nhà xuất bản 
 5. PPDH Phương pháp dạy học 
 6. SGK Sách giáo khoa 
 7. THPT Trung học phổ thông 
 8 DSVH Di sản văn hoá 
 9 DHLS Dạy học lịch sử 
10 LSVN Lịch sử Việt Nam 
11 LSDT Lịch sử dân tộc 
12 BGH Ban giám hiệu 
13 VHPVT Văn hoá phi vật thể 
14 CLB Câu lạc bộ 
15 UBND Uỷ ban nhân dân 
16 TN Thực nghiệm 
17 ĐC Đối chứng 
18 SKKN Sáng kiến kinh nghiệm 
19 TNSP Thực nghiệm sư phạm 
20 CNTT Công nghệ thông tin 
 yêu quê hương đất nước, tự hào, tự tôn dân tộc, tôn trọng và gìn giữ bản sắc văn 
hoá để rồi ý thức được trách nhiệm trong việc bảo vệ, và phát huy giá trị di sản. 
 Thấm nhuần quan điểm chỉ đạo của Đảng, Bộ và Sở giáo dục đào tạo Nghệ An, 
việc dạy học gắn với bảo tồn và gìn giữ di sản là một yêu cầu bắt buộc đối với hệ 
thống giáo dục. Thông qua giáo dục, những chủ trương chính sách, cũng như giá trị 
nhân văn của tư tưởng được triển khai một cách hệ thống bài bản. Quan trọng hơn 
là qua giáo dục thế hệ trẻ sẽ được đánh thức tinh thần trách nhiệm và tình yêu đối 
với các di sản văn hóa quý báu của ông cha. 
 Ở trường THPT, môn Lịch sử giữ vai trò chủ đạo trong việc giáo dục lòng yêu 
nước, tinh thần tự tôn dân tộc, truyền thống lịch sử và văn hoá dân tộc, giúp học sinh 
nhận thức và vận dụng được các bài học lịch sử giải quyết những vấn đề của thực tế 
cuộc sống, phát triển tầm nhìn, củng cố các giá trị nhân văn, tinh thần cộng đồng, lòng 
khoan dung, nhân ái; góp phần hình thành, phát triển những phẩm chất của công dân 
Việt Nam, công dân toàn cầu trong xu thế phát triển của thời đại. 
 Diễn Châu - vùng đất Hoan Diễn xưa, trên mỗi mảnh đất, đường làng, xóm nhỏ, 
mỗi ngôi đền, nghĩa trang; mỗi ngọn núi, khúc sông, bãi biển, đều in đậm dấu vết 
lịch sử và văn hoá; nơi nào cũng vang vọng khí thế anh hùng, bất khuất của cha ông. 
Nơi đây còn lưu giữ được một hồn cốt của Nghệ thuật ca trù - loại hình di sản văn 
hoá phi vật thể. 
 Là những giáo viên dạy học bộ môn Lịch sử, trong quá trình giảng dạy chúng 
tôi luôn trăn trở làm thế nào để giúp học sinh hiểu rõ hơn về lịch sử, văn hóa của quê 
hương, củng cố, bổ sung và làm phong phú, cụ thể hoá những kiến thức lịch sử học 
sinh đã được học; bên cạnh đó rèn luyện cho các em những kỹ năng cơ bản, tạo hứng 
thú cho các em tìm hiểu những vấn đề lịch sử địa phương, có ý thức bảo tồn và phát 
huy những giá trị văn hoá mà cha ông để lại nên chúng tôi đã mạnh dạn chọn đề tài: 
“Biện pháp giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá cho học sinh 
THPT trong dạy học lịch sử trên địa bàn huyện Diễn Châu - Nghệ An” để nghiên 
cứu. 
2. Tính mới của đề tài 
 Đề tài chưa có tác giả nào đề cập đến trong giảng dạy môn Lịch sử ở nhà trường 
THPT trên địa bàn huyện Diễn Châu, nhằm giúp giáo viên hướng đến giải quyết các 
vấn đề dạy học gắn với bảo tồn các di sản văn hóa ở địa phương. Đề tài được thực 
hiện có giá trị về lý thuyết và thực tiễn. Góp phần làm phong phú thêm tri thức của 
học sinh về quê hương, nhận thức được mối quan hệ biện chứng giữa lịch sử địa 
phương với lịch sử dân tộc. Qua đó, giáo dục các em lòng yêu quý, gắn bó với nơi 
mình sinh ra và lớn lên, dần dần hình thành ý thức và trách nhiệm đối với quê hương, 
đất nước, giữ gìn và phát huy giá trị DSVH địa phương. Đề tài cũng hướng đến sự 
đổi mới trong phương pháp, hình thức tổ chức dạy học. Nâng cao chất lượng giờ học 
môn Lịch sử. 
 2 II. NỘI DUNG 
1. Cơ sở lí luận 
1.1. Khái niệm về ý thức 
 Theo triết học Mác - Lênin: “ý thức” là một phạm trù song song với 
phạm trù vật chất, theo đó ý thức là sự phản ánh thế giới vật chất khách quan 
vào bộ óc con người và có sự cải biến và sáng tạo. Ý thức có mối quan hệ hữu 
cơ với vật chất. 
 Theo tâm lý học: “ý thức” là hình thức phản ánh tâm lý cao nhất chỉ có ở người, 
được phản ánh bằng ngôn ngữ, là khả năng con người hiểu được các tri thức, các 
hiểu biết mà con người đã tiếp thu được trong quá trình quan hệ qua lại với thế giới 
khách quan. 
 Theo từ điển Tiếng Việt: “ý thức” là khả năng của con người phản ánh và tái 
hiện hiện thực vào trong tư duy; là sự nhận thức đúng đắn, biểu hiện bằng thái độ 
hành động cần phải có (ý thức được việc làm của mình) (Hoàng Phê, 2003). 
 Như vậy, ta có thể hiểu, ý thức bảo tồn di sản văn hóa (DSVH) là tổng hòa 
tri thức, tình cảm và ý chí bảo tồn DSVH thông qua các hoạt động của con người, 
nhằm hiểu biết về lịch sử hình thành, ý nghĩa của DSVH nhằm đảm bảo sự an 
toàn, phát triển của DSVH và khi cần đến phải đảm bảo việc giới thiệu, trưng bày, 
khôi phục và tôn tại lại để khai thác khả năng phục vụ cho hoạt động tiến bộ của 
xã hội. 
1.2. Khái niệm và phân loại DSVH 
 Luật DSVH của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam xác định: “DSVH 
bao gồm DSVH phi vật thể và DSVH vật thể, là sản phẩm tinh thần, vật chất có giá 
trị lịch sử, văn hóa, khoa học, do con người sáng tạo nên trong quá trình lịch sử lâu 
dài, được lưu truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác ở nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa 
Việt Nam” Theo Luật Di sản văn hoá (Ban hành năm 2001, sửa đổi, bổ sung 2009, 
năm 2013). 
 Di sản văn hoá là hệ giá trị cơ bản và bền vững theo thời gian trong văn hoá 
của mỗi dân tộc, là yếu tố gắn kết cộng đồng dân tộc và cơ sở để sáng tạo những giá 
trị mới và giao lưu văn hoá. 
 Theo Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hoá Liên hợp quốc (UNESCO) và 
Luật Di sản văn hoá của Việt Nam ban hành năm 2001, sửa đổi, bổ sung năm 2009, 
năm 2013, về cơ bản di sản văn hoá được chia thành hai loại hình: di sản văn hoá 
phi vật thể và di sản văn hoá vật thể. 
 Di sản văn hóa vật thể là sản phẩm vật chất có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa 
học, bao gồm di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh, di vật, cổ vật và bảo vật 
quốc gia. Theo Luật Di sản văn hoá (Ban hành năm 2001, sửa đổi, bổ sung 2009, 
năm 2013). 
 4 Một là, nó phải được coi là tinh hoa, là một giá trị đích thực được thừa nhận 
minh bạch, không có gì phải hồ nghi hay bàn cãi. 
 Hai là, nó phải hàm chứa khả năng, chí ít là tiềm năng, đứng vững lâu dài với 
thời gian, là cái giá trị của nhiều thời (tức là có giá trị lâu dài) trước những biến đổi 
tất yếu về đời sống vật chất và tinh thần của con người, nhất là trong bối cảnh nền 
kinh tế thị trường và quá trình toàn cầu hóa đang diễn ra cực kỳ sôi động. 
1.4. Khái niệm phát huy giá trị DSVH 
 Từ điển tiếng Việt cắt nghĩa: Phát huy là làm cho cái hay, cái tốt toả sáng tác 
dụng và tiếp tục nảy nở thêm. 
 Phát huy được hiểu là những tác động làm cho cái hay, cái đẹp, cái tốt toả tác 
dụng và tiếp tục nảy nở từ ít đến nhiều, từ hẹp đến rộng, từ cao đến thấp, từ đơn giản 
đến phức tạp. Có thể nói phát huy chính là việc khai thác, sử dụng sản phẩm một 
cách có hiệu quả. 
 Giá trị là chỉ tính có ích, có ý nghĩa của từng sự vật, có khả năng thoã mãn nhu 
cầu, phục vụ lợi ích của con người. Hệ thống di sản văn hoá chứa đựng các mặt giá 
trị tiêu biểu sau: 
 Giá trị lịch sử, gắn với những sự kiện hay ký ức lịch sử quan trọng, những nhân 
vật lịch sử và huyền thoại, những anh hùng văn hoá có tầm ảnh hưởng lớn, có công 
lao với quá trình hình thành và phát triển của quê hương, đất nước. 
 Giá trị văn hoá, thể hiện tư tưởng, tình cảm, thẩm mỹ tạo nên bản sắc văn hoá 
của cộng đồng, qua đó biểu hiện nét độc đáo về văn hoá. 
 Giá trị khoa học, gắn với những tri thức về tự nhiên và vũ trụ, những kiến thức, 
hiểu biết và kinh nghiệm sống được tích luỹ trong quá trình hoạt động của con người. 
 Giá trị kinh tế, là phương tiện giao lưu văn hoá, đồng thời là một sản phẩm văn 
hoá phục vụ du lịch, góp phần thúc đảy kinh tế - xã hội. 
 Phát huy giá trị DSVH là một hoạt động có tính liên ngành, có tiêu chí chung, 
mục đích là phục vụ cho sử tiến bộ của xã hội, góp phần giáo dục truyền thống yêu 
nước, giữ gìn bản sắc văn hoá dân tộc, đồng thời là nhịp cầu nối với bạn bè năm 
châu. Cách thức phát huy của mỗi di sản, mỗi thời điểm có khác nhau, điều đó tuỳ 
thuộc vào văn hoá của mỗi vùng, vào nhận thức của từng người. Nhưng tất thảy các 
hoạt động này đều phải dựa vào giá trị sẵn có của di sản, làm tôn vinh vẻ đẹp và phát 
triển các giá trị văn hoá đó. 
 Bảo tồn và phát huy DSVH luôn gắn kết chặt chẽ, biện chứng. Đó là hai lĩnh 
vực thống nhất, tương trở, chi phối, ảnh hưởng qua lại trong hoạt động giữ gìn tài 
sản văn hoá. Bảo tồn DSVH thành công, thì mới phát huy được các giá trị của di 
sản. phát huy cũng là một cách bảo tồn di sản tốt nhất, lưu giữ những giá trị đó trong 
ý thức cộng đồng xã hội. 
 6 Thứ ba, đây cũng là những dịp để địa phương quảng bá và giới thiệu giá trị 
DSVH rộng rãi đến các đối tượng công chúng trong toàn xã hội. 
 Với vai trò quan trọng như vậy, sử dụng DSVH tại địa phương trong dạy học 
lịch sử Việt Nam ở trường THPT có ý nghĩa cho HS về cả ba mặt: 
 Trước hết về mặt nhận thức. Sử dụng DSVH ở địa phương trong dạy học LSVN 
sẽ góp phần làm phong phú thêm tri thức của HS về quê hương, nhận thức đúng đắn 
mối quan hệ biện chứng giữa lịch sử địa phương và lịch sử dân tộc. 
 Việc sử dụng DSVH tại địa phương trong DHLS góp phần cụ thể hóa kiến thức 
lịch sử trong sách giáo khoa mà HS cần thu nhận. Từ đó hình thành trong đầu các em 
những biểu tượng chân thực, giúp HS nhớ lâu, hiểu sâu sự kiện liên quan đến bài 
giảng với đầy đủ khía cạnh của nó. 
 Bên cạnh đó, DSVH tại địa phương cũng góp phần tăng thêm tính sinh động 
của giờ giảng và thái độ của các em đối với những sự kiện, hiện tượng thông qua 
biểu tượng tạo được trong đầu HS. 
 Ngoài ra, sử dụng DSVH ở địa phương còn góp phần mở rộng kiến thức cho 
HS. HS không chỉ được học những kiến thức đã có trong chương trình mà còn có 
những kiến thức mới được khám phá trong quá trình trải nghiệm. Từ đó, giúp cho 
HS dễ dàng vận dụng kiến thức đã học vào thực tế, giải thích một cách khoa học hơn 
về các hiện tượng liên quan đến thế giới xung quanh. 
 Thứ hai về phát triển kỹ năng cho HS. Lý luận dạy học đã chỉ ra rằng, tài liệu 
tham khảo nói chung, tài liệu DSVH nói riêng nếu được sử dụng hợp lý trong dạy 
học LSVN góp phần rèn luyện, phát triển kỹ năng cho HS như: tri giác tài liệu, tìm 
kiếm và xử lý thông tin, phát triển tư duy độc lập, sáng tạo và đặc biệt là phát triển 
năng lực học tập bộ môn, năng lực thực hành; giúp các em dễ dàng vận dụng kiến 
thức vào thực tiễn cuộc sống 
 Thứ ba về mặt giáo dục. Sử dụng có hiệu quả nguồn tài liệu DSVH tại địa phương 
trong dạy học lịch sử dân tộc (LSDT) góp phần giáo dục cho thế hệ trẻ lòng yêu quê 
hương, đất nước, kính yêu quần chúng nhân dân; trân trọng và biết ơn các vị anh 
hùng dân tộc. Trên cơ sở đó, HS được tiếp xúc với những DSVH liên quan đến mảnh 
đất, con người cụ thể nơi các em đang sống và học tập, qua đó khơi dậy trong trái tim 
các em lòng kính yêu, khâm phục những người đã sáng tạo ra DSVH, để từ đó nâng 
cao nhận thức của thế hệ trẻ về trách nhiệm bảo tồn và phát huy các giá trị của DSVH 
địa phương, hướng tới các mục tiêu phát triển bền vững. 
 Mặt khác, sử dụng DSVH tại địa phương trong dạy học LSDT còn là một biện 
pháp tích cực để thực hiện nguyên lý “học đi đôi với hành”, “nhà trường gắn với xã 
hội”, “lý luận gắn với thực tiễn”, là thực hiện lời dạy của cố Thủ tướng Phạm Văn 
Đồng “Giáo dục phổ thông phải gắn liền với lịch sử, thiên nhiên, xã hội, con người 
địa phương, làm cho việc giảng dạy và học tập ở nhà trường thắm đượm hơn cuộc 
đời thực, HS lúc đi học đã học, đã sống thực với xã hội xung quanh” 
 8